Mozaiklerle süslenen kent: Hadrianoupolis

Hadrianoupolis Antik Kenti, Karabük’e bağlı Eskipazar ilçesinde yer alıyor. Antik kentin, adını Roma İmparatoru Hadrianus’tan aldığı düşünülüyor. Kentte ilk kez 2003 yılında kaçak kazılar sonrası kurtarma amacıyla başlatılan çalışmalar, 2021 yılı itibariyle halen devam ediyor. Antik kentte şu ana kadar iki hamam, üç kilise, bir konut ve Güney Nekropol olarak adlandırılan mezarlık alanında çok sayıda mezar ortaya çıkarıldı. Bu kazılar sırasında çok sayıda küçük eser ele geçti. Bu eserler arasında seramikler, metal eserler, sikkeler, kemik eserler bulunuyor. Hadrianoupolis Antik Kenti, mozaikleriyle de öne çıkıyor. Kentteki mozaikli yapılardan biri Chora Kilisesi olarak adlandırılan yapı. Kilise, M.S. 5. yüzyıla tarihleniyor. Burada çok farklı hayvanların tasvir edildiği mozaikler bulunuyor. Bu mozaiklerde fil, güvercin, geyik, at, kaplan gibi hayvanların yanı sıra aslan vücutlu, kartal kanatlı ve kafalı fantastik yaratık Grifon tasviri yer alıyor. Çok sayıda hayvanın resmedildiği bu mozaikler aslında “Nuh Tufanı” hikâyesinden esinlenilerek yapılmıştır.

Renkli doğal taşlar

 Mozaiklerin yapımında küp şeklinde kesilmiş, “tessera” adı verilen küçük taşlar kullanılmış. Antik kent ve çevresinden toplanan bu renkli doğal taşlarda boya ya da renk verecek herhangi bir madde bulunmuyor. Mozaiklerde genellikle sarı renk yoğunlukta olmakla birlikte mavi, beyaz, siyah, kırmızı, vişne rengi ve yeşile de sık yer verilmiş. Mozaiklerde kullanılan sarı taşların kaynağı Eskipazar’da bulunan ve “sarı traverten” olarak adlandırılan bir mermer ocağıdır.

Dört Nehir Kilisesi

 Hadrianoupolis’teki bir diğer mozaikli kalıntı Dört Nehir Kilisesi. Bu kilise Chora Kilisesi ile çağdaş. İlk olarak 2003 yılında kazılmaya başlanan yapı, kentin merkezinde bulunuyor. Kilisenin içine ve çevresine mezarlar yapılmış, muhtemelen şehrin önde gelenleri veya din adamları bu mezarlara gömülmüştür. Kilisenin zeminini süsleyen mozaiklerde Hz. Adem’in yaratılışı, dünyaya gelişi, sonrasında kendisine Allah tarafından bir bahçe ve bu bahçeyi sulaması için bir su kaynağı verilmesi, son olarak bu su kaynağının dört kola ayrılmasıyla oluşan Fırat, Dicle, Nil ve Pişon/Pishon nehirlerinin insan olarak tasviri yer alıyor. Kilise, girişte uzun dikdörtgen bir alan, ortada dış ve iç kapı olmak üzere iki ana giriş ve yanlarda birer giriş bulunan, daha sonra cemaatin durduğu koridorları da içine alan geniş bir bölüm ve yarım daire şeklindeki bir çıkıntıya sahip. Bu çıkıntının iç kısmında bulunan mozaiklerde de tavus kuşları bulunuyor. Ayrıca burada mozaikleri kimlerin yaptırdığına dair kare pano içerisinde eski Grekçe bir yazıt ve su içerken yüzü suya yansımış bir boğa tasviri de yer alıyor.

Hamamlardaki mozaikler

 “Hamam A” olarak adlandırılan yapı da kentteki mozaikli yapılardan biri. Hamamın M.S. 4-5. yüzyıla tarihlendiği söylenebilir. Topografyaya uygun olarak teraslama şeklinde inşa edilmiş olan hamamda giriş, soyunma odası, tuvalet, ılık ve sıcak odalar ile ısıtma sistemleri açığa çıkarıldı. Hamamın kemerli kısımlarının bulunduğu odada geometrik desenli mozaikler mevcut. Mozaiklerin belirli kısımları tahrip olmuş durumda. Yapıda çıkan bir yangında mozaiklerin üzerine düşen ahşaplar, mozaiklerde siyah bir iz bırakmıştır. Kuzeybatı Nekropol Kilisesi ile karşılıklı olarak inşa edilmiş olan ve “Hamam B” olarak adlandırılan yapının zemininde de diğer birçok yapıda olduğu gibi mozaikler yer alıyor. Hamamın girişi, soyunma odası, ılık ve sıcak bölümleri ile ısıtma sistemine ait kalıntılar açığa çıkarılmış durumda. Soyunma odası ve ılıklık bölümlerinde bulunan mozaiklerde meander (geometrik kıvrımlara sahip şerit biçiminde bir bezeme motifi), dama taşları ve çiçek şeklinde süslemeler mevcut. Hamam, ortaya çıkarılan bölümler, ele geçen buluntular ve mimari detaylar göz önünde bulundurularak yapılan değerlendirmeler sonucu M.S. 5. yüzyıla tarihleniyor.

Yatak odasında portreler

Dört Nehir Kilisesi’nin yaklaşık 300 metre doğusunda, bir teras üzerine inşa edilmiş olan ve 2007 yılında kazısına başlanan Geç Roma konutunun kazısı henüz tamamlanmadı. Konutun yatak odası, salonu, misafir odası, mutfağı ve kutsal mekânı bugün itibariyle ortaya çıkarılmış durumda. Konutta misafir odası, yatak odası ve salonda mozaikler bulunuyor. Yatak odasının tabanında yer alan mozaiklerde çeşitli kuş resimleri ve muhtemelen evin sahibi ve sahibesine ait portreler yer alıyor. Salonda genel olarak sarı, kırmızı ve yeşil renklerin yoğunlukta olduğu, diagonal karelerin yer aldığı resimler mevcut. Ayrıca misafir odasında da dış hatlarında dörtlü halat motiflerinin, köşelerinde lalelerin, merkezinde geometrik bezemelerin olduğu mozaikler bulunuyor. Mozaiklerine, fresklerine, mimari süslemelerine ve planına bakıldığında konutun M.S. 4. yüzyılda inşa edildiği ve M.S. 6. yüzyıla kadar kullanımda kaldığı söylenebilir.

Aslan, boğa ve tavus kuşları

2017 yılında kazılmaya başlanan ve Kuzeybatı Nekropol Kilisesi olarak adlandırılan yapının mozaikleri genel itibariyle korunmuş durumda. Diğer kiliselerle aynı plana sahip olan kilisenin kutsal bölümlerinde mozaikler bulunuyor. Buradaki mozaiklerde aslan, boğa ve tavus kuşları ile mozaikleri kimin yaptırdığına dair bir yazıt yer alıyor. Tüm özellikleri ile değerlendirildiğinde kilisenin M.S. 4. yüzyıla ait olduğu söylenebilir. Hadrianoupolis Antik Kenti, Karadeniz arkeolojisi açısından önemli bir yere sahip. Son dönemlerde gerçekleştirilen bilimsel kazı çalışmaları sonucunda elde edilen verilerden yola çıkılarak bölgenin en erken Geç Kalkolitik Dönem’de (M.Ö. 3500) iskân edildiği ve günümüze kadar varlığını sürdürdüğü biliniyor. Kent, tarihî kültür varlıklarının yanı sıra doğal güzellikleri ve turistik gezi rotaları ile de tanınıyor. Karabük’ün Eskipazar ilçesindeki Hadrianoupolis Antik Kenti’nde sürdürülen kazılarda Roma askerine ait 1800 yıllık demir maske bulundu. Kazı Başkanı Doç. Dr. Ersin Çelikbaş, altı ay boyunca “kare planlı” olarak adlandırılan yapının kazısına devam ettiklerini belirterek “Bu yapıyı fonksiyon olarak daha belirleyemesek de bazı tahminleri yürütecek veriler elde ettik. Bunlar şu anda bu kare yapının bir askeri yapı olduğunu işaret ediyor” dedi. Kazı esnasında küçük buluntuların ortaya çıktığını, bunlardan birinin de demir bir maske olduğunu kaydeden Çelikbaş, “Demir maske, Roma süvarilerinin korunmaya yönelik yüzlerine taktığı bir aksesuar. Bu günümüzden 1800 yıl öncesine ait” diye konuştu. Çelikbaş, Roma askerlerinin büyük ihtimalle alanda üs kurduğunu ifade ederek şu değerlendirmelerde bulundu: “Batı Karadeniz’in bu iç coğrafyasında Roma’nın askeri varlığı bilinmiyordu. Fakat büyük ihtimalle Roma İmparatorluğu burada bir askeri üs kurmuş. Bunun en büyük sebebi ise doğudan ve Karadeniz’den gelecek her türlü tehlikeye karşı ön savunma alanı elde etmek. Dolayısıyla Hadrianoupolis’in Roma’nın önemli savunma kentlerinden birisi olduğunu söyleyebiliriz. Kazılarımız henüz devam ediyor. Bu yapıyla ilgili daha net konuşmamız mümkün değil. Kazısı tamamlandıktan sonra daha net bilgiler elde edeceğiz.”