Aşiyan Mezarlığı’ndan ses versem...

Görkem Evci | gorkem.evci@milliyet.com.tr- Üniversite yıllarımda, kampüse komşu iki Aşiyan’ı ziyaret etmeyi çok severdim: Biri, Tevfik Fikret’in bugün hayatını -evet, Behçet Necatigil’le tanışanlar bilir ki evlerin de hayatı vardırmüze olarak sürdüren evi; diğeri Boğaz’a nâzır Aşiyan Mezarlığı. Tevfik Fikret’in projesini çizip Farsça “yuva”, “kuş yuvası” anlamlarına gelen “Aşiyan” ismini verdiği evi de bir yazının konusu olmayı hak ediyor ama onu başka bir sayıya bırakıp bu yazıda yönümüzü, birçok sanatçının “son evi” olan Aşiyan Mezarlığı’na çevirelim. Aşiyan Mezarlığı, Ortaköy’den sahil boyunca Sarıyer istikâmetine doğru giderken, Bebek semtinin bittiği noktada, Rumeli Hisarı’nın gölgesinde yer alır. Pek meşhur bir hicaz şarkıda, “gönül penceresinden ansızın bakıp geçen” sevgiliye, biçare aşığın “yollarından ses versem duyar mısın?” diye seslendiği bölge de, mezarlık da ismini Türkçenin büyük şairi Tevfik Fikret’in 1906-1915 yılları arasında yaşadığı evinden alır. Ancak Fikret, burada henüz kendisine bir “yuva” inşa etmemişken de bu mezarlık mevcuttu. Önceleri Kayalar Mezarlığı olarak anılan bu mezarlığın tarihinin 16. yüzyıla kadar uzandığı düşünülüyor. (Bu mezarlığın hemen üstünde, Boğaziçi Üniversitesi sınırlarında tarihi bir mezarlık daha vardır. Bu da Aşiyan Müzesi gibi başka bir yazının konusu olsun.)

Erguvan zamanı

Aşiyan Mezarlığı’nı ziyaret etmek için en uygun zamanlar, nisan ve mayıs aylarıdır. Boğaz’ı boydan boya Bizans İstanbul’unun rengiyle donatan erguvanların ortaya çıktığı, Osmanlı’nın “bayram” diye andığı bu vakitte (Bu da başka bir yazının konusu olsa çok mu olur?) Aşiyan’ı ziyaret edip hem Boğaz’ın mavisiyle birleşen eflatunun seyrine doyabilir hem de şairlerin, yazarların, müzisyenlerin, ressamların, oyuncuların, servi ağaçlarıyla gölgelenen mezarları arasında; mısraların, satırların, notaların üzerinde bir hayal yolcuğuna çıkabilirsiniz. Doğanın uyanışının otların taze kokuları ile müjdelendiği bahar aylarında, hayat bütün renkleri ve canlılığı ile kendini hatırlatırken, hayatın sustuğu mezarlığa adım atıp bir anda bambaşka bir âleme geçebilirsiniz. Evet, hayat susar burada. Mevlevîlerin mezarlığa Farsça “susmuş olanlar, sessizler” anlamına gelen “hâmuşân” dediği gibi... Aşiyan Mezarlığı’ndan ses versem... Fransa’da 1974 yılında düşen uçakta hayatını kaybeden 345 kişiden biri olan Hostes Rona Altınay’ın “uçak” şeklindeki mezar taşı, Aşiyan’da dikkat çeken mezarlardan biri.

Kimler yok ki!

Mezarlığa girer girmez İstanbul âşığı Yahya Kemal Beyatlı karşılar sizi. Hemen yanında, Doğu ve Batı’nın arasında, rüya ve musikînin mimarı Ahmet Hamdi Tanpınar. Onlardan uzakta kalsa da biraz aşağılarda Yahya Kemal’in yakın dostu, onun şiirlerini notalarla buluşturan büyük bestekâr ve solist Münir Nurettin Selçuk... Tanpınar’ın mezarının yanında bulunan mermerde “Ne içindeyim zamanın / Ne de büsbütün dışında” mısraı yer alıyor. Oğuz Demiralp’in zihin açıcı analizinde belirttiği gibi anne karnındaki bir bebeğin dilinden söylenen bu sözleri mezarlıkta görünce bir ölüyle de örtüşür sanki. O, artık zamanın içinde değildir ama zamanın içindekilerin zihninde yeniden dâhil olur hayata. Yahya Kemal’in mezarının yanındaki mermer blokta da “Rindlerin Ölümü” şiirinin ikinci kıtası yer alıyor: “Ölüm âsude bahar ülkesidir bir rinde; / Gönlü her yerde buhurdan gibi yıllarca tüter. / Ve serin serviler altında kalan kabrinde / Her seher bir gül açar; her gece bir bülbül öter.” Farsçanın büyük şairlerinden Hâfız-ı Şîrâzî’nin kabrinin olduğu bahçeyi anlatır Yahya Kemal bu şiirinde. Hâfız’ın kabri gibi her seher bir gül açıp her gece bir bülbül ötmese de burada, Yahya Kemal’in bu dizeleri serin servilerin altında, olmayan bülbülü de duyurur size, açmayan gülü de gördürür.

“Bir fakir Orhan Veli”

Orhan Veli’nin mezarı da Aşiyan’da. Orhan Veli’ye çok yakışan, onu çok iyi anlatan, sade bir mezar. Genç bir yaşta, 36 yaşında ölen şairin mezarı, Sabahattin Eyüboğlu’nun öncülüğünde, Bedri Rahmi Eyüboğlu, Cahit Sıtkı Tarancı, Ziya Osman Saba, Behçet Necatigil gibi dostlarının da katkıları ile bir kampanya sonucunda yaptırılıyor. Mezarın tasarımı Abidin Dino’ya ait. Mezar taşı, alışıldığı gibi düzgün kesimli bir mermer değil. Biçimsiz bir kütleden yapılan mezar taşındaki yazılar ise son devrin en önemli hattatlarından Emin Barın’ın elinden çıkmış. Bir dönem granitle kaplanarak Orhan Veli’yi yansıtmaktan uzaklaşan bu mezar, 2020 yılında İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından restore edilerek eski haline çevrildi. Aşiyan’da Orhan Veli ile karşılaşınca benim aklıma hep “İstanbul’da, Boğaziçi’nde, / Bir fakir Orhan Veli’yim” diye başlayan “İstanbul Türküsü” şiiri gelir. Rumeli Hisarı’nın gölgesinde yatan şair, “Urumelihisarı’na oturmuşum” deyiverir bir kez daha. “İstanbul’un mermer taşları / Başıma da konuyor, konuyor aman, martı kuşları”, mermer taşlarla dolu, üzerinden Boğaz’ın martılarının geçip gittiği bu mezarlıkta nasıl gelmesin akla? Mezarlığın hemen yakınında, Aşiyan Parkı’ndaki Orhan Veli heykeli de tepesinde bir martı heykeli ile Boğaz’ı izlerken üstelik... (Şekip Ayhan Özışık’ın bu şiirden bestelediği hicaz şarkısını da yazının sonuna yaklaşırken fon olarak kullanabilirsiniz.) Özdemir Asaf’ın eşiyle yan yana yattığı kabri de, mezarlığın sahile doğru uzanan en alt kısımlarında. Mermerle kaplı mezarın üzerinde Özdemir Asaf’ın şu mısraları yer alıyor: “Sevgi ise, sevişeceğiz seninle / Kavga ise, dövüşeceğiz seninle / Ölümü de paylaştığımız yaşamda / Ortaklaşa bölüşeceğiz seninle.” Daha kimler yok ki bu mezarlıkta? Abidin Dino, Turgut Uyar, Edip Cansever, Nigâr Hanım, Attila İlhan, İlhan İrem, Bedia Muvahhit, Yıldız Kenter, Onat Kutlar, Tezer Özlü, Mîna Urgan, Demirtaş Ceyhun... “Hâmuşân” sessizdir fakat zihninizde şiirler, şarkılar, resimler, replikler birbirine karışabilir her adımınızda. Hayat, bambaşka renkleri ile görünür burada.