Okumayı destekleyen hareketler
Yazma ve okuma birbirinden ayrı düşünülemez. Okuma becerimiz ne kadar gelişirse, yazma becerimiz de o kadar hızlı gelişir. Geçen hafta çocuklarda yazma becerisinin öneminden bahsetmiştik. Bu hafta ise okuma alışkanlığını ele aldık.
Yazma becerisinin ikiz kardeşi de okuma becerisidir. Okuma ve yazma birbirinden ayrı düşünülemez. Bu hafta da psikolog Ayben Ertem ile erken çocuklukta okuma ve yazma becerisinin öneminden konuştuk.
Yazma ve okuma arasındaki ilişki nedir?
Okuma ve yazma arasındaki ilişki biraz tavuk ve yumurta ilişkisi gibidir. Hangisinin önce olduğu çok önemli değildir. Ama biri olmadan diğeri olmaz. Mevcut müfredatlar çocukların yüksek standartlarda başarması üzerine olduğu için okumada geri kalmış çocuklar için yaşam biraz daha zordur. Araştırmalar gösteriyor ki çocuklar ne kadar çok okursa o kadar çok yazma becerileri gelişir. Farklı türde kitaplar okumak çocuklara metin yapılarını ve dili öğrenmelerinde yardımcı olur.
Okuma yazma becerilerinin gelişimi, birçok bileşenli becerinin koordine olmasını gerektiren bir süreçtir. Mesela okuma için olmazsa olmaz diyeceğimiz otomatik adlandırma becerisi dikkat, görsel ayrımlaştırma, imla ve fonolojik betimleme bilgisini barındıran görsel bilgi, sözcük bilgisi gibi birçok bilişsel ve dilbilim süreçlerini içerir. Nedir otomatik adlandırma? Bir sayfada gördüğünüz nesneleri, sayıları, renkleri, resimleri bir çırpıda isimlendirmek. Hatta Alzheimer hastalarında ilk kaybolan becerilerden biri budur.
Okumanın gelişimsel faydaları neler?
Okuma, çocukların akademik, bilişsel, sosyal, duygusal anlamda gelişimini destekler. Bebeklere kitap okumak dil gelişimini başlatmak için olmazsa olmaz. Bir kere günlük yaşamda duydukları kelime sayısı kısıtlı olsa bile okuma sayesinde kelime haznelerini geliştirmiş oluyorlar. Bebekken kucağınıza alıp okumaya başladığınızda birebir bağ kurma, güvende olduklarını hissettirme gerçekleşmiş oluyor. Kitaptaki duyguları ses tonunuz ve yüz ifadenizle verirseniz, bebeğiniz ayna nöronları sayesinde taklit eder ki bu da beyin gelişimi ve duygusal gelişimi için önemli. Araştırmalara göre çocukların üçte biri okula başladığında okuma yazma için gerekli becerilere sahip değil.
Okuma alışkanlığı nasıl kazandırılır?
Bazı çocuklar niye daha fazla okurken bazı çocuklar eline kitap bile almak istemiyor? Araştırmalara göre bunun birçok nedeni var. Bunlardan biri bilişsel beceriler. Onun dışında çocuğun okumaya karşı tutumu, cinsiyet farklılıkları, ebeveynlerin ve öğretmenlerin öğretme konusundaki tutumları, ebeveynlerin okuryazarlığa bakış açıları, evin ortamı, evde okuma yazma alışkanlığı, sosyoekonomik durum vb. Başka bir araştırma, kitap kulüplerinin çocuklar için oldukça faydalı olduğunu ortaya çıkarmış. Bir diğer araştırma da çocukların ebeveynleriyle kitap okuma zamanı yaratmalarıyla ilgili. Aynı kitabı bölümlere ayırıp okuyabilirsiniz. Bir bölümü baba, bir bölümü anne, bir bölümü de çocuk okuyabilir ve üzerinde konuşabilirsiniz. Okumayı bir eğlence olarak göstermek de çocukların motive olmaları açısından önemli. Bazı çocuklar zorlanınca okumak istemeyebiliyor. O zaman da onları önce bu konuda desteklemek gerekir.
Ebeveynler çocuklarını yazı yazma konusunda nasıl destekleyebilir?
Çocuğun bir harfi tanıyıp kopyalaması için yalnızca ince motor becerilerinin iyi olması yetmiyor. O uyarana dikkatini vermesi, hafızasında tutması, görsel ve elle ilgili hareketlerinin koordineli çalışması ve aynı zamanda algısal becerileriyle motor ve dil becerilerinin de entegre çalışması gerekir. Araştırmalara göre okul öncesi çocuklarda görsel-motor entegrasyonu yüksek olan çocukların daha rahat ve okunaklı yazdığı bulunmuş. Yazı yazmak fonolojik farkındalık, alfabe bilgisi ve okumayı destekliyor.
“Sorumluluk verin...”
“Bebeklikte ileride yazı yazmayı destekleyecek karın üstü faaliyetler, sallama, zıplama, topla oynama, müzikli oyuncaklar, nesneye uzanma faaliyetleri oldukça faydalıdır. Çocuklar yazı yazmaya başlamadan önce yazı yazmak için gerekli olan el kaslarını geliştirmelidir. Bu da günlük becerileri çocukların sorumluluğuna vermek demek. Yani giysilerini kendi başına giymesi, hamurla haşır neşir olması, kendi başına çatal-kaşık tutarak yemek yemesi vb.”
“Söz kesen çocuğu susturmayın”
“Araştırmalara göre, 3 yaş civarında bir çocuğun ifade edici dil becerisiyle dürtü kontrol becerilerinin -ki buna söz kesme, devamlı müdahil olma dâhil- gelişmesi, uzun vadede fonolojik farkındalığının ve imla becerilerinin gelişmesiyle ilişkilendiriliyor. Bu çok önemli bir çalışma. Çocuktur lafa girer, söz keser diye bakmamak gerek. Ebeveynler o yaşlardan itibaren dürtü kontrol becerilerinin gelişmesine destek olmalı.”