Avrupa Birliği (AB) geçtiğimiz yıllarda İsrail, Tunus, Fas, Suriye, Mısır, Şili, Ürdün, Kongo, Kolombiya, Gana, Libya, Cezayir, Meksika, Güney Afrika Gümrük Birliği, Endonezya, Peru, Hindistan dahil birçok ülkeyle Serbest Ticaret Anlaşması (STA) imzaladı. Bu anlaşmalar uyarınca, bu ülkelerin malları gümrüksüz olarak AB ülkelerine girebiliyor ve AB ülkelerinin malları da bu ülkelerde gümrüksüz satılabiliyor. AB’nin, STA imzaladığı ülkelerin sayısı 100’ü aşmış durumda. Son günlerde, AB’nin ABD devletleri ile de STA yapılması yoluna gittiği biliniyor.
Türkiye’nin AB ile ticareti, 31 Aralık 1995 tarihinde yürürlüğe giren Gümrük Birliği Anlaşması uyarınca yapılıyor. Bu anlaşmaya göre, Türkiye AB ülkelerine gümrüksüz ihracat yapabiliyor ve AB ülkeleri malları gümrüksüz olarak ülkemize girebiliyor.
AB’nin üyesi olmayan ülkelerle yoğun biçimde STA yapması sonrasında, bu ülkelerin malları Türkiye’ye gümrüklü, AB’ye gümrüksüz girmek durumunda. Ancak, bu ülkeler mallarını önce AB’ye sokmuş gibi gösterip, gümrüksüz olarak Türkiye’ye getirebiliyorlar veya AB ülkelerinde Türk malları ile rahatça rekabet edebiliyorlar. Türkiye ise bu ülkelerle STA olmadığı için, bu ülkelere gümrük ödemeden mal sokamıyor. Bu durum, Türkiye’nin dış ticaret dengelerini ciddi bir biçimde bozmaya başladı.
Anlaşma sorunu çözebilir mi?
Gümrük Birliği Anlaşması’na göre, Türkiye’nin AB’nin STA yaptığı ülkelerle ayrı ayrı anlaşma yapması gerekiyor. Türkiye, bu ülkelere STA yapmak için başvurduğunda, bu ülkeler AB’ye gösterdikleri kolaylıkları ülkemize göstermek istemiyor; bazen de işi uzattıkça uzatıyorlar.
Bu konuda Türkiye AB’den yardım istedi ise de, AB bu konuda yardım yapamayacağını açıkladı. Türkiye, hiç olmazsa bundan sonra AB’nin başka ülkelerle yapacağı STA’lara Türkiye ile de benzer bir anlaşma yapılması gerektiği şartının konulmasını istedi. Ancak, AB buna da yanaşmıyor ve bu yönde zorlama yapamayacağını bildiriyor. ABD ile AB arasında bir STA yapılması halinde sorun daha da büyüyecek. Bu gelişme sırasında Türkiye, ABD ile, AB’ye benzer bir STA yapamazsa; ABD ile ticaretinde, AB ile rekabet edemez duruma düşecek.
Türkiye halen bu çerçevede EFTA, İsrail, Fas, Tunus, Suriye, Mısır, Şili, Ürdün, Güney Kore gibi ülkelerle anlaşmalar yapmış olsa da; Ukrayna, Libya, Kongo, Malezya, Moldova, Cezayir, Meksika, Güney Afrika Gümrük Birliği, Endonezya, Peru, Hindistan ve Kanada gibi ülkelerle henüz anlaşmasını tamamlayamadı.
Bu sorun Türk dış ticaretinin önündeki en önemli sorun durumunda. Belki de, sorunun çözümü Gümrük Birliği Anlaşması’nın yeniden gözden geçirilmesi veya askıya alınmasına kadar gidecek.