Telefon dinlemede performans kriterleri (1)

Telefon dinlemeleri 2000’li yılların başından itibaren hayatımızın “değişmez bir parçası” haline geldi.
Geçen hafta, telefon dinlemelerinin teknik olarak nasıl yapıldığını konusunda bilgilendirme yapmıştım.
Bu hafta, İçişleri Bakanlığı’nın önemli bir çalışmasından kesitler vereceğim.
İçişleri Bakanlığı, AB müktesebatı kapsamında Danimarka İçişleri Bakanlığı ile “twinnig” (eşleştirme) projeleri yürüttü.
Bu kapsamda, bir çalışma grubu, Danimarkalı mevkidaşlarıyla İçişleri Bakanlığı’nın AB’ye uyumunun sağlanması çerçevesinde raporlar hazırladı.
2012’de kitapçık haline getirilen bu raporlardan biri ise Prof. Dr. Mesut Bedri Eryılmaz’ın kaleme aldığı “Telekomünikasyon yolu ile yapılan iletişimin denetlenmesi, diğer istihbarat faaliyetleri ve MOBESE kameralarının kullanımı” başlıklı kitapçık oldu.
Kitapçıkta, telefon dinlemelerinde aranacak faktörler ve “olması gereken” performans kriterlerine yer verildi.

Performans kriterleri
Performans kriterlerinin önemli bölümleri şöyle özetlenebilir: (Parantez içindeki değerlendirmeler Prof. Dr. Eryılmaz tarafından yapılmıştır. T.Ş.)
* İstihbarat birimlerinin denetimi: İstihbarat birimleri, kanunda öngörüldüğü üzere iç ve dış denetime tabidir. (Kural olarak merkezi veya il polis istihbarat birimleri kendi iç denetimleri dışında düzenli bir denetlemeye tabi değildir. Ancak, İçişleri Bakanı’nın talebi üzerine özel denetleme söz konusu olabilir.)
* Personelin eğitimi: Personel, istihbarat konularında aldıkları eğitime ek olarak, her yıl rutin şekilde demokratik, etik değerler ve insan hakları konusunda da eğitim almaktadır. (Eğitimin suçla mücadele ve demokratik normların ve insan haklarının korunması dengesinin üzerine kurulması gerekmektedir.)
* Bilgi paylaşımı ve tarafsızlık:
1. İstihbarat birimleri bütün önemli bilgileri paylaşmaktadır.
2. İstihbarat teşkilatları hükümetin günlük politikalarından uzaktır. (Siyasi müdahale: İstihbarat teşkilatlarını yöneten kişilerin atanması yasalarla belirlenmiş ve bütün siyasi etkilerden korunmuş olarak gerçekleştirilmesi önemlidir. Bu durum özellikle iktidar partisi milletvekillerini kapsayabilen yasadışı yapılara karşı gerçekleştirilen operasyonlarda önemlidir. İçişleri Bakanlığı müfettişlerinin MİT’i denetleme yetkisi yoktur.)
* İletişimin denetlenmesi kararı:
1. İstihbarat faaliyetleri sadece somut bir tehlikenin varlığı söz konusu olduğunda başlatılır.
2. İletişimin denetlenmesini gerektiren suçlar, ağır suçlardır. (İletişimin denetlenmesi ile özel hayata yapılan müdahalenin ciddi olduğuna inanıldığı için, dinlemeyi haklı kılan suçların belirli ağırlıkta olması gerekir. Bu suçlar CMK madde 250’de a, b, c’de yer almaktadır. İstihbarat makamları her suçu ve bütün suçları engellemenin mümkün olmadığının bilincinde olmalıdır. Mutlak güvenlik sağlamak için otoriter baskıya yol açabilen girişimler yerine, bunu göz önünde bulunduran stratejilerin geliştirilmesi gerekmektedir.)
3. İletişimin denetlenmesi sırasında bu suçların dışında başka suçların işlendiğinin öğrenilmesi halinde, dinlemeyi haklı kılacak ağırlıkta olmadığı için bu suçla ilgili bilgiler kullanılmaz.
4. İletişimin denetlenmesi, gecikmesinde sakınca bulunan haller dışında sadece mahkeme kararıyla gerçekleşebilir.
5. Hakim emri olmadan iletişimin denetlenmesi gerçekleştiriliyorsa, azami 24 saat içerisinde yetkili hakim iletişimin denetlenmesini onaylama veya durdurma kararı verir.
6. İletişimin denetlenmesiyle ilgili kural hem bireye hem de bireyin kullandığı iletişim aracına yöneliktir. (İletişimin denetlenmesi kararının verilmesinde, diğer istihbarat faaliyetleri kararlarında olduğu gibi, talep ile bağlantılı olan vakaya atıfta bulunan operasyonun gerekçelendirilmesinin açık bir şekilde belirtilmesi gerekmektedir.)
7. İletişimin denetlenmesi için gereken kararlar en fazla üç ay içinde verilebilir.
8. Önleme amaçlı işlemler ve dinlemeler Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu’nda kurulan tek bir merkezden yürütülür.
Performans kriterleri oldukça açık. Kontrol listeleri de oldukça kapsamlı. Gelecek hafta devam edeceğiz.
Yazıyı, ABD’nin önde gelen Anayasa Mahkemesi otoriteleri arasında yer alan Thomas C. Clark’ın istihbarat faaliyetleriyle ilgili kitapçıkta yer alan değerlendirmesiyle bitirelim:
“İstihbarat önemli olmakla birlikte istihbaratın önemine yapılacak çok fazla vurgu, bazı önemli suçları önlemenin hatırına insan hakları ihlallerine göz yumma riskini de beraberinde getirmektedir. Bu noktada söylenmesi gereken suçla mücadelede istihbarat önemlidir ama suçla mücadelede insan haklarının korunması daha önemlidir. Çünkü hiçbir şey bir ülkeyi, ülkenin bekası adına hukuk kurallarını çiğnemekten daha hızlı yıkamaz.”