Rusya Kırım’daki Rus yanlısı ayaklanma üzerine bu yarımadayı Ukrayna’dan koparıp ilhak ettiği zaman, sıranın şimdi Moldova’ya geleceği, bu Doğu Avrupa ülkesinde de benzer bir senaryonun tekrarlanacağı söyleniyordu.
Bu şayialar, Moldova’nın güneyindeki Transdinyester bölgesinin ve özellikle Gagavuz Özerk Cumhuriyeti’nin de merkezi hükümetten ayrılmak ve hatta bağımsızlığını ilan etmek istediği yolunda dolaşan haberlere dayanıyordu.
Şimdilik böyle bir gelişmenin açık işareti yok. Ama eğer Moldova’nın başkenti Kişinev’deki yönetim -daha önce Ukrayna’da merkezi hükümetin yaptığı gibi- AB ile müzakeresini tamamladığı ortaklık anlaşmasını imzalayıp yaşama geçirmeye kalkışırsa, buna şiddetle karşı olan Gagavuz Özerk Cumhuriyeti liderliği de bağımsızlığını ilan edecek. Bu da Moldova’nın bölünmesine ve Gagavuz bölgesinin Rusya’ya daha da yaklaşmasına yol açacaktır...
Gagavuzları tanıyor muyuz?
Peki, Gagavuzlar neden böyle bir tutum alıyorlar? Neden ve neye güvenerek Moldova’dan kopmayı göze alıyorlar?
Türk kamuoyu Gagavuzları Türk olarak bilir. Ama açıkçası halen ne durumda oldukları, ne istedikleri hakkında doğru dürüst bir bilgi trafiği yok.
Hıristiyan Ortodoks dinine mensup Gagavuzlar aslında Gök-Oğuz kelimesinin türettiği bir ismi taşıyorlar. Yani etnik olarak Türk, din olarak Hıristiyan. Günümüzde de Türkçe konuşanlar var. Gönül olarak Türkiye’ye sevgileri büyük...
Gagavuzlar Moldova SSCB’den ayrılıp bağımsızlığa kavuştuktan sonra, 1994’te geniş bir özerklik kazandılar. Gagavuz Özerk Cumhuriyeti’nin başında 7.5 yıldan beri görev yapan Cumhurbaşkanı Mihail Formuzal, aynı zamanda merkezi hükümetin de üyesi.
Formuzal ile dün Marmara Vakfı’nın İstanbul’da onun onuruna verdiği bir yemekte görüşmek fırsatını bulduk.
Gagavuz liderine Moldova merkezi hükümetle hangi noktalarda anlaşmazlığa düştüğünü ve kendisinin neden bağımsızlığı ciddi bir opsiyon olarak düşündüğünü sorduk. Yanıtı şöyle oldu:
“Aslında mevcut özerk statümüzle Moldova’nın sınırları içinde kalmak istiyoruz. Ama merkezi hükümet ülkeyi bölecek bir yol tuttu. Yönetim Moldova’nın NATO’ya, AB’ye girmesini istiyor. Biz ve Transdinyester halkı buna karşıyız. Moldova AB ile ortaklık anlaşmasını imzalayıp yürürlüğe sokarsa ekonomimiz çöker... Nüfusumuz 160 bin. Bunun 33 bini yurtdışında çalışıyor. Bunun da 25 bini Rusya’da. Ürettiğimiz şarap ve tarım ürünleri hep Rusya’ya satılıyor. Biz bunları AB’ye satamayız, Rusya desteği keserse mahvoluruz. Bu nedenle şayet Moldova hükümeti ille AB ile anlaşırsa, biz de ayrılıp bağımsızlığımızı ilan ederiz”...
Türkiye’den beklentiler
Formuzal’a göre Gagavuz halkının büyük çoğunluğu, geçen şubatta yapılan referandumda bağımsızlık opsiyonunu onayladı. Şimdilik bu yönde bir uygulama yok. Ama Kişinev AB ile anlaşırsa, gereken adımlar atılacak. Rusya bu bağımsızlığı muhakkak tanır... Formuzal Azerbaycan’dan Belarus’a kadar birçok ülkeyle de bu konuda sıkı temasta.
Gagavuz liderine Türkiye’den beklentilerini sorduk. En büyük beklenti, “vize kısıtlaması”nın kaldırılması. (Türkiye’de 2-3 bin Gagavuz çalışıyor)... Diğer bir beklenti de Ankara’nın Gagavuzlara siyasi destek sağlaması. Onun deyişiyle, “Zor duruma düştüğümüzde Türkiye’nin sesini duymak istiyoruz”...