2002 yılında İspanyol Parlamentosu siyasal partilerle ilgili bir yasa kabul etti. Yasa, demokrasi ve anayasal değerlere açıkça aykırı düşen eylemlerin odak noktası olan siyasal partilerin kapatılabileceğini öngörüyor. 2003 yılında, Bask bölgesinde faaliyet gösteren Herri Batasuna partisi bu yasa gereğince Yüksek Mahkeme tarafından kapatılıyor.
Kapatma gerekçeleri arasında, Herri Batasuna Partisi’nin, terör örgütü ETA ve onun alt kuruluşlarıyla organik bağı bulunduğu, değişik tarihlerde gerçekleştirilen terör eylemlerini kınamaktan kaçındığı, parti sözcüsünün “yasal olan ya da olmayan her yoldan mücadelemizi sürdüreceğiz” gibi beyanları, terörizmi destekleyen afişler asmaları, halkı devlete karşı mücadele etmeye tahrik etmeleri gibi gerekçeler var.
Yüksek Mahkeme kararı Anayasa Mahkemesi tarafından onanıyor. Anayasa Mahkemesi kararında, “bir siyasal partinin terörist saldırıları kınamaktan kaçınmasının bazı durumlarda terörizmi zımnen desteklemesi” anlamına geldiğini belirtiyor.
Herri Batasuna Partisi bu kararlara karşı AİHM’ye başvurdu. Sözleşme’nin siyasal parti kurma özgürlüğünü düzenleyen 11. maddesi ile düşünce özgürlüğüne ilişkin 10. maddesinin ihlal edildiğini ileri sürdü. AİHM 5. Dairesi, 30 Haziran 2009’da verdiği kararla bu şikâyetleri reddetti. Herri Batasuna Partisi’nin kapatılmasını doğru buldu.
RP kararı dayanak oldu
AİHM kararı büyük ölçüde Refah Partisi kararına dayanıyor. RP kararındaki bir siyasal partinin, yasaların ya da devletin anayasal yapısının değiştirilmesini önerebileceği, ancak hem bu amaç için kullanılacak araçların, hem de önerilen değişikliğin demokrasiye uygun olması gerektiği ilkesini yineliyor. Demokrasiye tehdit oluşturan bir siyasal partinin kapatılması için iktidara geçmesinin beklenemeyeceğini söylüyor.
AİHM, Herri Batasuna Partisi’nin kapatılmasına yol açan beyan ve eylemleri, toplumsal çatışma ortamı yaratmaya yönelenler ve terörizmi destekleyenler olmak üzere iki grupta topluyor.
Bu eylem ve beyanların şiddeti desteklediğini, terörizmle bağlantısı olan kişileri övdüğünü belirtiyor. Şiddetin kınanmamasının zımnen onaylanması anlamına geldiğini vurguluyor. Bütün bunlar bir bütün olarak ele alındığında, demokratik toplum kavramıyla bağdaşmayan bir toplum modeli ortaya çıktığı, bu nedenle partinin kapatılmasının orantılı bir önlem olduğu ve Sözleşme’yi ihlal etmediği sonucuna varıyor.
Karar Türkiye bakımından önemli. Bir yandan Anayasa Mahkemesi önünde DTP’nin kapatılması davası bulunuyor. Öte yandan, hükümetin siyasal partilerin kapatılmasını sadece şiddet öğesine bağlamayı öngören Anayasa değişikliği çalışması var.
Türkiye açısından sonuçları
Türkiye açısından Herri Batasuna kararından şu sonuçları çıkarabiliriz:
* Refah Partisi kararı siyasal partilerin kapatılması davalarında AİHM’nin yerleşik içtihadı niteliğini kazanmıştır. RP kararındaki ilkeler bütün benzer davalarda geçerlidir.
* Siyasal partilerin kapatılması sadece şiddet öğesine bağlanamaz. Siyasal partinin önde gelenlerinin ve üyelerinin beyan ve eylemleri bir bütün olarak ele alındığında, önerilen toplum modeli, demokrasinin temel ilkelerine uygun mu? AİHM’nin siyasal parti kapatmalarında kullandığı ölçüt bu. Şiddete teşvik elbette demokrasi ile bağdaşmaz. Ancak demokrasi ile bağdaşmama sadece şiddetle sınırlı tutulamaz.
* Terörist eylemleri kınamama, bunları övme, terörist örgütlerle ilişki kurma siyasal partilerin kapatılmasında dikkate alınacak bir öğedir.
Herri Batasuna kararı, AİHM’nin siyasal partilerin kapatılmasına ilişkin tutumunu, yerleşik ilkelerini bir kere daha doğruluyor. Bu bakımdan gerek hükümetin anayasa değişikliği çalışmalarında, gerekse Anayasa Mahkemesi kararlarında göz önünde tutulması yararlı olur.
