Mini mini Matchbox
İngiltere’de 1 Sterlin’den satılmaya başlanan küçük otomobiller, bugün dünyanın her yerinde “Matchbox” diye anılır. Aslında tesadüfen ortaya çıkan ve bir marka olan Matchbox, halen sevenlerinin gönlünde...
Eskiden tek tük değil, iyi ve başarılı fikirlerin çoğu birer tesadüf, gereksinim ya da bir olay sonucu çıkardı. Öyle bir ya da birkaç kişinin “Gel birader, şu işe girelim, ne para kırarız bak gör!” kafasıyla değil...
İngiliz Jack Odell bir mühendislik dehası olarak biliniyordu çevresinde... O durumu gelene kadar da pek çok iş yapmıştı. Zira 13-14 yaşlarında okuldan atıldığı için işe girmişti. Ardından savaş patlayınca da kamyon şoförlüğünden sinema oynatıcılığına kadar yapmadığı şey kalmamıştı. Sonradan orduya girdi ve özellikle 2. Dünya Savaşı’nda İngiliz ordusunun mekanik işlerinden sorumlu oldu.
Sivil hayata döndüğünde, oyuncak üretimi yapan bir şirkete girdi. “Diecast and Machine Tools” adlı şirket, bugün bile efsane kabul edilen minik oyuncakların üreticisi “Dinky”ye rakip olarak piyasaya çıkmıştı. Jack burada temizlikçi olarak başlamıştı aslında. Ancak istediği bu değildi. Çalıştığı süre içinde küçük oyuncakların nasıl yapıldığını öğrenme fırsatı yakaladı. Kendi işini yapmayı kafasına koyan Jack, bazı kalıplar satın alarak ilk adımlarını attı. Nihayet arzusunu gerçekleştirebilecekti... Çocukluktan beri tanıdığı Leslie Smith’le yola çıktı, ardından hiç tanımadıkları ve Leslie ile sadece soyadı benzerliği bulunan Rodney Smith’i de bu projeye kattılar.
Kurallardan yaratıldı!
Savaşta bombalanmış eski bir otelde “Lesney” şirketlerini kurarlar. Yerel yetkililer, Jack’ın kendi evinde üretim yapmasına izin vermeyince, eski bir birahanede başlar üç kafadar.
Odell, yaklaşan yılbaşı nedeniyle büyük oyuncaklar yapma işine hız verir. Bir traktör ve bir de asfalt silindiri üretir. Bu sırada şirket, İngiliz Kraliçesi’nin içinde oturduğu atlı Kraliyet arabaları da yapar. Bunlar daha da büyük boyutlardadır. İngiliz Kralı öldüğünde ve Kraliçe Elizabeth tahtın varisi olduğu açıklandığında bir model daha geliştirir ve bunu, cenaze törenine katılan turistlere satar. Metal kopyaları ise yaklaşık bir milyon satar.
Öte yandan Jack’in kızı Ann büyümüş, okula başlamıştır. Yanında oyuncaklarıyla gitmek ister ancak okul kurallar, sadece kibrit kutusunda taşınabilecek kadar küçük oyuncakların getirilmesine izin verir. Jack, demirden küçük bir asfalt silindiri yapar. Bu minik Aveling Barford silindiri de yeşil ve kırmızı renklere boyar. Ann bunu okula götürdüğünde diğer arkadaşları da birer tane ister. Jack hemen kalıbını çıkarır ve birkaç tane daha yapar. Böylelikle kibrit kutusu anlamına gelen “Matchbox” markası doğmuştur.
Detaylı çalışma
Lesney, mekanik hayvanlar, minik tekerlekli araçlar, atlı arabalar gibi bir ürün portföyü oluşturur. 1950-1952 yılları arasında İngiliz hükümleti, Kore Savaşı nedeniyle temel ihtiyaçlar dışında bakır kullanımını yasaklayınca, küçük otomobillerin üretimi de durur. Şirket bu sürede sadece “Sevimli Fil Jumbo”nun oyuncaklarını yapar. Küçük otomobil üretimine tekrar dönüldüğünde, ürünlerin 1 Sterlin’den satılmasına karar verilir. Böylece Matchboxlar artık her yerde satılır hale gelir. Önce dünyaya sonra da 1960’ta halka açılan şirket, 1966’ya geldiğinde yaklaşık 1.000 kişilik tesiste yılda 100 milyondan fazla oyuncak üretip satar.
Jack mühendis kafasına sahiptir ve dolayısıyla sürekli yenilenen otomobil modellerini, iç mekanlarını hatta tekerleklerini inceler, onların kendi araçlarına uygunluğuna özen gösterir. Araçların kalıpları ise, yine çok detaylı çalışmalar sonucu ortaya çıkmaktadır. Örneğin otomobillerin çizimlerinin yapılması ve detaylarının ortaya çıkarılması için “tasarımcı”lar çalışmaya başladı şirkette. Tasarımcılar, hiçbir detayı kaçırmamak uğruna, yapılacak modelin çizimlerini yapabilmek için gerçek araçların satıldığı bayilere, fuarlara gitmekteydi.
Bunun yanında tıpkı gerçek otomobil fabrikalarında olduğu gibi, araçların çizimlerinin ardından (ilk zamanlar) tahtadan prototipleri yapılıyor, ardından balmumundan örnekleri oluşturulup sonrasında da kalıpları çıkarılıyordu.
Jack, araçların farları ve iç mekanlarının plastikten basılabilmesine olanak tanıyan bir makine geliştirdi. Üretilen modellerin bazıları silecekleri ve sunroofları gibi detaylar dahil 100’den fazla parçaya sahip olabiliyordu. Bunun yanında oyuncakların üretildiği tüm makineler de, Lesney mühendislerince yapılıyordu.
Şimdilerde Matchbox başka ellerde. Her ne kadar yeni modellerin kalitesinin eskileri arattığı söylense de, o bir marka olmaya ve küçük model araçların “adı” olmaya devam ediyor. Ben izninizle biraz Matchboxlarımın yanına dönüyorum...
Koleksiyon değeri var
Matchbox modellerinin sadece küçüklere has bir oyuncak olmadığını tekrarlamama gerek yok sanırım. 7’sinden 55’ine (Bendeniz...) her yaştan fanatikleri mevcut. Yüzlerce özel internet sitesi ve milyonlarca seveni var. Koleksiyonerleri, modellerin tekerleklerinden hangi yıllar arasında üretilmiş olduğunu rahatlıkla anlayabiliyor. Ayrıca özel seriler, yeniden üretimler, ilk üretimler gibi sınıflandırılıyor ki, bu da fiyatlarını farklılaştırıyor. Hastaları, Matchboxların kutulu olmasını tercih ediyor. Zira kutuları da bir tür sanat eseri gibi değerlendirilebilir. En pahalı Matchbox araçlarının tanesi 13 bin dolara kadar çıkabiliyor. Bunlar arasında Magirus-Deutz Crane, Opel Diplomat, ERF Dropside Kamyon, Mercedes Benz 230SL, Ford Kennel Kamyon, krem renkli Mercury Cougar, yeşil 1969 Mercury Station Wagon, Ford Mustang bulunuyor.
Matchbox’un dağılması
Ortaklardan Rodney Smith Australya’ya taşınıp, şirketin yönetimini Leslie Smith ve Jack Odell’e bıraktı. 1973’te de Jack, yönetimden ayrılır. Lesney, 1980’de finansal kriz yaşamaya başlar. Bunun üzerine şerket önce Universal Toys’a satılır. Jack, 1983’te şirketin makinelerinden çoğunu satın alarak “Lledo”yu kurar. Lledo çocuklardan çok koleksiyonerleri hedefleyen sınırlı sayıda özel modeller üretir. Jack 1996’da bu şirketi de satar.
Universal ise, Matchbox Toys’u büyütür. 1986’da Matchbox Toys, İngilizlerin efsane oyuncak markası Dinky’nin isim haklarını satın alır, lisanslı ürünler işine girer. 1992’de Tyco Tyco, Matchbox Toys’un sahibi olur. 1997’de de Mattel, Tyco Toys’u alır.