Selim Melhame Paşa

Devlete yaptığı yararlı hizmetlerle tanınan Selim Melhame Paşa, İstanbul’daki büyükelçilerle olan siyaseten kritik görüşmelerden, ticaret anlaşmalarının hazırlanıp imzalanmasından sorumluydu.

Sultan II.Abdülhamid dönemi devlet adamları arasında az bilinen bir isimdir Selim Melhame Paşa. Ancak devlete yaptığı hizmetlerle büyük yararlılıkları dokunan Selim Melhame Paşa 1893 yılında Ziraat Maden ve Orman Bakanı olmuştu. Yıldız Sarayı içerisinde kurulan ve bugün hala yaşayan bir marka olan Yıldız Porselen Fabrikası, İstanbul’daki büyükelçilerle olan siyaseten kritik görüşmelerden, ticaret anlaşmalarının hazırlanıp imzalanmasından sorumluydu.

Lübnan’dan İstanbul’a

Selim Melhame Paşa’nın oldukça renkli ve başarılı geçen hayatı 1851 yılında Beyrut’ta başladı. Lübnan’ın hemen herkes tarafından sevilip saygı duyulan dava vekili Beşare Efendi’nin oğlundan biri olan Selim Melhame Maruni Hristiyan cemaatinden bir aileye mensuptu. Ailenin büyüğü Beşare Efendi çocuklarının eğitimine büyük önem vermiş ve zaman içerisinden bu gayretinin karşılığı tüm oğullarının Osmanlı devlet yönetimine girmeleri ve hepsinin de devlet nişanı ile ödüllendirilmesi olmuştu. Selim Melhame Paşa’nın kardeşleri İstanbul, Trabzon, Selanik ve Yanya’daki reji ve tütün tekellerinin yönetiminde bulunmuştu. Kardeşlerinden Filip Melhame Osmanlı Devlet Şurası üyesi olmuştu. Selim ve Filip Melhame Osmanlı Devleti’ne yakından bağlı isimlerdi. Onların devlete olan bu bağlılığının en somut görüldüğü yerlerden birisi de 93 Harbi adıyla da bilinen 1877-1878 Osmanlı Rus Savaşı başladığında gönüllü olarak orduya katılmaları ve cephelere gönderilen cephane ve diğer malzemelerin sevk ve naklini yönetmeleriydi.

Yükselen Kariyer

Lübnan’da başlayan lise eğitimini İstanbul’da Mekteb-i Sultani’de (Galatasaray Lisesi) tamamlayan ve ardından memur olarak çalışmaya başlayan Selim Melhame’nin kariyerinin yükselmesinde kuşkusuz Safvet ve Suphi paşaların önemli katkıları oldu. Paşa sarraflığa ve kuyumculuğa da meraklıydı. Türkçenin yanı sıra Arapça, İtalyanca Fransızca’yı son derece akıcı bir biçimde konuşabilmesi yükselmesinde etkili oldu. İstanbul’da Pera’daki yabancı bankerlerden sağladığı kredilerle emlak yatırımları, Galata Borsası’nda Güney Afrika Altın Madenleri hisse senetleri alımı gibi ticari kazanç ele etmeye yönelik başarılı çalışmaları oldu. Selim Melhame Paşa’yı Osmanlı Rus Savaşı’nın başlamasından altı yıl önce 1871 yılında dönemin Şam Valisi Suphi Paşa’nın sekreteri olarak görüyoruz. Çalışkanlığı ve iş disiplini ile Vali Suphi Paşa’nın kısa sürede takdirini kazanan Selim Melhame 1873 yılına kadar Suphi Paşa’ya hem Fransızca dersleri vermiş hem de yakın bir dostu olarak sırdaşı olmuştu. Osmanlı Rus Savaşı’nın sona erdikten sonra İstanbul’a gelen Selim Melhame Paşa dönemin Osmanlı mali sistemindeki en etkin kurumlardan olan Genel Borçlar İdaresi’nde (Düyûn-u Umumiye) çalışmaya ve bu esnada etrafında yaşanan gelişmelerle ilgili Sultan II.Abdülhamid’e raporlar jurnaller) sunmaya başladı. Bu kurumdaki çalışmaları ile takdir edilen Selim Melhame 1886 yılında Düyûn-u Umumiye’nin müdürü oldu ve 1892 yılına kadar bu görevini sürdürdü. Görevi gereği İstanbul’daki büyükelçi ve konsoloslarla yakın ilişkiler geliştiren Selim Melhame 1881 yılında Fransa’nın İstanbul’daki konsolosu ve aynı zamanda da varlıklı bir tacir olan Alexandre Crespin’in kızı Aimée ile hayatını birleştirerek evlendi. Oldukça tutkulu bir evlilik gerçekleştiren çiftin Feride, Marie, Nihad, Halim ve Leyla adlarını taşıyan çocukları oldu.

Paşa Lübnan’da...

Lübnan’ın köklü ailelerinden birine mensup olan Selim Melhame Paşa’nın burada çeşitli ticari faaliyetleri de oldu. Lübnan bölgesine gelişi Sultan II.Abdülhamid’in görevlendirmesi ile olmuş ve bölgenin durumunu saraya raporlaması istenmişti. Resmi görevlerinin dışında öncelikle Baalbek ve civarının önde gelen isimlerinden ve Rum Katolik cemaati arasında hatırı sayılır bir yeri olan Yusuf Mutran Efendi ile Beyrut Liman ve Rıhtım Şirketi’ni kurdu. Selim Melhame Paşa bu ticari girişimi için 100.000 Fransız frangı tutarında hatırı sayılır bir sermaye ortaya koyarak bu işi ne kadar önemsediğini göstermişti. Ardından yine dönemin önemli ulaşım mecralarından olan Şam–Halep-Urfa Birecik ve Beyrut – Şam tramvay hatlarının imtiyaz haklarını aldı. Lübnan ve Suriye’deki bu girişimler başarılı oldu ve Selim Melhame Paşa’ya bir milyon frank gibi yüksek bir gelir sağladı. Elde ettiği ticari başarılar Selim Melhame Paşa’nın hem bölgede hem de Osmanlı devlet sisteminde mevcut itibarını daha da yükselltti ve hem İstanbul’daki bazı ileri gelen devlet adamlarının hem de bizzat Sultan II.Abdülhamid’in desteğiyle Lübnan valiliğine aday oldu. Ancak Selim Melhame Paşa’nın valilik girişimi başka çevrelerin bölge ile ilgili planlarına uymamış olacak ki adaylığı reddedildi. Bununla birlikte ticari işleri başarılı gitmeye devam eden paşanın 1908 yılına gelindiğinde şahsi serveti on milyon frankın üzerine çıkmıştı.

Melhame Paşa’nın eşi ve kızları, yıl 1903

İstanbul’a Veda

Sultan II.Abdülhamid’in 1909 yılında tahttan indirilip Selânik şehrine sürgüne gönderilmesi bir devrin de sonu oldu ve Selim Melhame Paşa Ziraat Maden ve Orman Nazırı görevinden ayrılmak zorunda kaldı. İstanbul artık kendisi için çok güvenli değildi. Bu nedenle kendisi gibi devlette görev yapan kardeşi Necip Paşa ile birlikte Avrupa’ya gitmeyi uygun gördü ve İstanbul’u terk etti. İtalya’ya yerleşen Selim Melhame Paşa vefat ettiği 1937 yılına kadar burada yaşadı. Sultan II.Abdülhamid sonrası dönemin devlet adamları hakkında yapılan kötüleme propagandalarından Selim Melhame Paşa da payına düşeni aldı ve devleti zarara uğratıp, görevlerini kötüye kullanmakla suçlandı. Hakkında birçok soruşturma yapıldı, gayrimenkullerine el konuldu. Bununla birlikte hakkında yapılan suçlamaları ispatlayacak hiçbir somut delile de ulaşılamadı. Osmanlı ordusuna gönüllü katılan, devlet görevlerine gelmeden önce de zaten varlıklı bir aileye mensup olan, yabancı devlet adamı ve diplomatlarla yaptığı görüşmelerde Osmanlı Devleti’nin menfaatlerini canla başla savunan bir devlet adamıydı Selim Melhame Paşa. Mensubu olduğu devletinin haklarını savunması, çalışkanlığı ve dürüstlüğü nedeniyle birçok madalya ve nişan ile ödüllendirilmişti.

Alman İmparatoru II.Wilhelm’in Selim Melhame’ye Verdiği Nişanın Beratı

Kültür tarihi uzmanı Erol Makzume’nin kitabı

Son dönem Osmanlı tarihinin önemli simalarından olan Selim Melhame Paşa ile ilgili çalışmalar ne yazık ki oldukça sınırlı. Konu ile ilgili değerli kültür sanat araştırmacısı ve yazar Erol Makzume’nin kaleme aldığı ve 2019 yılında yayınlanan “Sultan II.Abdülhamid’in Hizmetinde Selim Melhame Paşa ve Ailesi” adlı kitap en temel kaynaklar arasında yer alıyor. Erol Makzume kitabı hazırlarken Melhame Ailesi’nin günümüzde yaşayan üyelerine ulaşarak birçok kaynakta yer almayan çok özel ve değerli bilgileri kitabında bir araya getirmiş. Kendisini tanıma ayrıcalığına eriştiğim ve daima çok kıymetli bilgiler öğrendiğim için kendimi her zaman çok şanslı saydığım değerli büyüğüm ve üstadım Sayın Erol Makzume Bey’in www.erolmakzume.com adresli web sitesini tüm sanatseverlere ve kültür tarihi araştırmacılarına mutlaka tavsiye ederim.