Dolmalık fıstık altınla yarışıyor
İstilacı bir böcek türü olan “leptoglossus occidentalis”, muhtemelen fıstık çamına zarar veriyor ve üründe yaşanan rekolte kaybı, çam fıstığının kilo fiyatının artmasına yol açıyor. Soruna 45 akademisyenin yer aldığı projeyle çözüm aranıyor.
Adı “leptoglossus occidentalis”; Kuzey Amerika orijinli istilacı bir böcek türü. Bugün, dolmalık fıstık fiyatının altınla yarışır duruma gelmesinin müsebbibi; muhtemelen bu küçük tohum zararlısı. Hortumuyla fıstık çamının endospermini emdiği için, dolmalık fıstık tohumları yeterince gelişemiyor. Yaşanan rekolte kaybı da markette çam fıstığı kilosunun 700 liraya yükselmesiyle sonuçlanıyor. Tam bir “kelebek etkisi” örneği. Nihayetinde kelebek de bir böcek ya!
Sorunun en yakıcı şekilde hissedildiği coğrafya ise çam fıstığı üretiminin yüzde 80’inin yapıldığı Bergama Kozak Yaylası. Önceden, fıstık tarımı sayesinde Türkiye’nin en zengin köylerini barındıran yaylada, şimdilerde fıstık çamları (Pinus pinea) kesilmeye başlanmış. Köylüler büyük kayıp yaşadıkları fıstıktan ümidi kesince, tarla açıp alternatif ürünlere yöneliyormuş. 2 bin tondan 150-200 tonlara gerileyen bir kayıptan bahsediyoruz. Üstelik durum, son 10 yıldır böyle. Tam da “leptoglossus occidentalis” zararlısının Türkiye’de ilk kez görüldüğü 2009 yılına denk geliyor hastalığın başlangıcı.
Sosyokültürel yapıyı etkiledi
Bergama Ticaret Odası Başkanı Fikret Ürper, ağaçlardaki hastalık nedeniyle bölgede 80 milyon dolarlık bir gelir kaybı yaşandığını anlatıyor; “16-17 köyün çam fıstığı geliriyle ciddi bütçeleri vardı. Bu gelir Bergama’yı da besliyordu. Köyden kente göçü engelleyen bir yapı vardı. Eskiden o bölgeden yer alınamazdı. Çok değerliydi. Ama maalesef şu an çamlar kesilmeye, yerler satılmaya başlandı. Yaşanan verim düşüklüğü bölgenin sosyokültürel yapısını da değiştirmeye başladı.”
Kozak Kaplan köyü muhtarı Ali Yılmaz da, köydeki 160 hanenin geçimini fıstıktan sağladığını belirterek, yöre halkının yaşadığı kaybın sonlandırılması için yetkililerden çözüm beklediklerini söylüyor.
45 akademisyenle çare aranıyor
Zaten bölgede herkesin gözü kulağı, Orman Genel Müdürlüğü koordinasyonunda yürütülen projede. Proje kapsamında 10 üniversiteden 45 uzman, İzmir Orman Bölge Müdürlüğü personeliyle birlikte, fıstık çamı tohumundaki verim kaybının nedenini araştırıyor. Entomologlar, “leptoglossus” ile mücadele olanaklarını inceliyor, mikrobiyologlar tozlaşma ve döllenmede aksaklık yaşanıp yaşanmadığını irdeliyor. Projenin çıktıları önümüzdeki yıl alınmaya başlanacak. Kesin teşhisten sonra etkin bir mücadeleye girişilecek. Projede çalışan bilim insanlarından Bursa Teknik Üniversitesi Orman Entomolojisi ve Koruma Anabilim Dalı öğretim üyesi Prof. Oğuzhan Sarıkaya’ya göre olağan şüpheli “leptoglossus” böceği. Bu böcek yüzünden fıstık veriminin 20 kat düştüğünü gözlemlediklerini anlatan Prof. Sarıkaya, “Bu böcek, sadece fıstık çamına değil, diğer iğne yapraklı ormanlara da büyük zarar veriyor. Oysa ormanlaştırma yapabilmemiz için kaliteli tohumlara ihtiyacımız var. Tohum kayıplarının önüne geçemezsek gelecekte ormanlaştırma faaliyetine sekte vurulması tehdidiyle karşı karşıya kalabiliriz. Bu daha büyük bir tehlike! Ve maalesef küresel iklim değişikliğine bağlı olarak istilacı türlerde de artış var. Bunu yiyen etkin bir doğal düşman şu an için yok. Termal tuzak veya biyolojik ilaçlarla yayılımı durdurabilir miyiz ona bakıyoruz. Orada bir yangın var ve o yangını söndürmemiz gerekiyor” diyor.
Görüyoruz ki son yıllarda her sorunun temelinde küresel iklim değişikliği yatıyor. Yani yangına kimin sebep olduğunu da biliyoruz. Dünyadaki yangını söndürmeden, arabalarımızı battaniyeyle örtmek nafile çaba!