Anlat ağaç
Nesilden nesile aktarılan efsaneleri kovuğunda barındıran anıt ağaçlar, bugün maalesef insanlığın gazabıyla karşı karşıya
Mevla’m seni övmüş övmüş yaratmış/Oynak Çınar etrafına boy atmış/Dalların uzatmış yerlere yatmış/Ne zamandan beriyi bilirsin çınar.” Rivayet o ki, Karacaoğlan bu dizeleri Kahramanmaraş’taki 520 yıllık “Oynak Çınar”ın gölgesinde yazmış. O çınar, bugün bir “anıt ağaç” olarak hâlâ aşklara ve hüzünlere tanıklık ediyor. Biz ise tabiatın sahibi sansak da kendimizi, birkaç haftalık kelebekler gibi göçüp gidiyoruz onların gölgesinde. Oysaki dönüp baksak, ne serüvenler ne inanışlar gizli dallarında.
Mesela Bursa Nilüfer’deki 750 yaşındaki Ağlayan Çınar… Kovuğundaki gözyaşı damlası şekilleri vesilesiyle yayılmış yörede Rum kızı Eleni ile Mehmet’in aşk hikâyesi. İnanışa göre, hep onun kovuğunda buluşurlarmış. Bir gün orada Mehmet’i kanlar içinde görünce dayanamayıp canına kıymış Eleni. İşte o çınar ağacı, bu büyük aşkı unutturmamak için bazen gövdesinden kanlı gözyaşları dökermiş.
Malatya’daki 700 yıllık “Battalgazi Çınarı”nın da, o bölgede koyun otlatan Battalgazi’nin elindeki çınar çubuğunu suyun kenarına dikmesiyle yeşerdiğine inanılırmış. Hatay Samandağ’daki iki bin yaşındaki çınar “Musa Ağacı”, ismini Hz. Musa’nın o ağacın çıktığı noktadan abıhayat suyu içtiğine dair anlatıdan almış. Nesilden nesile aktarılan bu efsaneleri kovuğunda barındıran anıt ağaçlar, bugün maalesef insanlığın gazabıyla karşı karşıya. Kentleşme baskısı ve orman tahribiyle sayıları hızla azalıyor. Tabii bunun en büyük nedeni; ağaçlara yönelik toplumsal bilinç eksikliği. Yanımızda yöremizde anıt niteliği taşıyan yüzlerce ağaç varken biz birçoğunun farkında dahi değiliz!
Türkiye’nin en yaşlı ağacı
Neyse ki, tüm bu zenginliği geleceğe aktaracak önemli bir kaynak yayımlandı geçtiğimiz günlerde. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın hazırladığı “Tabiatın Sessiz Tanığı-Anıt Ağaçlar” adlı kitap, bugüne kadar tescil edilip koruma altına alınan 9 bini aşkın anıt ağaçtan 150 kadarını okura tanıtıyor. Tarihi çınarların, sihirli güçlerine inanılan bin yıllık kokulu ardıçların, gökyüzüne yeşil yol gibi uzanan köknarların buluştuğu kitapta, Türkiye’nin en yaşlı, en uzun ve en geniş anıt ağaçları da yer alıyor. Kitaptaki en özel ağaç şüphesiz, Türkiye’nin en yaşlı ağacı olarak anılan Zonguldak Gümeli beldesindeki Porsuk ağacı. Bronz Çağı’nda filizlenip, çağları aşarak bugüne geldiği düşünülen ağacın, insanlar zarar vermezse daha binlerce yıl yaşayabileceği öngörülüyor.
Antalya Dibek Tabiatı Koruma Alanı’ndaki 2 bin 327 yaşındaki Toros sediri, sayısız medeniyete sessizce tanıklık etmiş. Dünyanın en yaşlı sedir ağacı olduğu tahmin edilen görkemli ağaç, 5 katlı bir bina kasboyunda.
Manisa Kırkağaç’taki zeytin ağacı da tam bin 650 yaşında. Yöre halkının Meryem Ana’nın Bergama’dan Efes’e giderken doğacak Hz. İsa için diktiğine inandığı ağaç, dünyanın meyve veren en yaşlı zeytin ağacı olma unvanına sahip. Ağaç 4 çeşit zeytin veriyor.
Cumhuriyet’in doğa mirası
Türkiye’nin en yaşlı Antep fıstığı ağacı ise Gaziantep’in Yavuzeli ilçesinin Tokaçlı köyünde 600 yıldır dimdik ayakta. Yaşına karşın meyve vermeye devam eden ağaç, yöre insanı için önemli bir değer. Gümüşhane’nin Tortul ilçesinde 400 yıldır gökyüzüne uzanan köknar ise 55 metre boyuyla Türkiye’nin en uzun ağacı. Tabii en önemli anıt ağaçlarımızdan bir diğeri de kuşkusuz Yalova’daki 400 yıllık ulu çınar. Atatürk’ün ağaca zarar gelmemesi için köşk binasını 4.8 metre uzağa taşıttığı o ağaç, bugün hâlâ Cumhuriyet’in doğa mirasının en önemli simgesi olarak ayakta.
Anıt ağaçlar cepte
Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü’nün hazırladığı “Anıt Ağaçlar” uygulamasını cep telefonunuza indirdiğinizde çevrenizdeki anıt ağaçlar hakkında bilgi alabiliyor, anıt niteliği taşıdığını düşündüğünüz ağaçları da incelenmesi için müdürlüğe bildirebiliyorsunuz.
