Tarih kitaplarında Roma İmparatorluğu genelde şöyle anlatılır: "844 yıl boyunca hüküm süren, hukuk ve mimaride çığır açan, Avrupa’nın siyasi DNA’sını yazan antik dev." Ancak bu ihtişamın arka planında, son derece kırılgan ve çalkantılı bir siyasi yapı gizlidir. Roma'da imparator olmak, ideal bir soydan gelmekten ziyade doğru zaman, doğru ittifak ve çoğu zaman acımasız stratejilerle mümkündü. Hükümdarlık; miras değil, mücadele ile kazanılırdı.
Tam 844 yıl boyunca hüküm süren bu uygarlıkta 94 imparator tahta çıktı ve bunların büyük bir kısmı doğal nedenlerle değil, suikast, iç savaş ya da intihar sonucu yaşamını yitirdi. Roma'da iktidar değişimi, bugünkü anayasal devlet mantığıyla değil, güç dengeleriyle şekilleniyordu. İşte Roma’da imparator olmanın beş temel yolu ve bu yolların ardındaki tarihsel gerçeklikler:
1- Miras Yoluyla Tahta Geçiş
Roma’da hanedanlık kavramı sanıldığından çok daha zayıftı. Bir imparatorun oğlu olmak, tahtın otomatik varisi olmayı garanti etmezdi. Nero örneği bu duruma çarpıcı bir örnek sunar. Annesi Agrippina’nın siyasi hamleleri sayesinde evlat edinilen Nero, Claudius’un ölümüyle 17 yaşında imparator oldu. Ancak annesini öldürtmesi, senatoyla çatışmaları ve nihayetinde halk nezdindeki meşruiyetini yitirmesi, iktidarın ne kadar kaygan bir zeminde durduğunu gösterir.
2- Praetorian Muhafızlar
Roma İmparatorluğu’nun başlarında yalnızca imparatorun güvenliğinden sorumlu olan Praetorian Muhafızlar, zamanla siyasi bir güce dönüştü. Caligula’nın suikasta kurban gitmesi ve hemen ardından Claudius’un muhafızlar tarafından imparator ilan edilmesi, askeri gücün nasıl siyasi belirleyici haline geldiğini gösteriyor. Bu yapı, özellikle 3. yüzyılda taht değişikliklerinde başrol oynadı.
3- İktidarın Satın Alınması
Pertinax’ın üç ay gibi kısa bir süre sonra muhafızlar tarafından öldürülmesi, ardından tahtın açık artırmaya çıkarılması, Roma’nın çürüyen siyasi yapısının somut bir yansımasıydı. Didius Julianus’un muhafızlara yüklü ödemeler vaat ederek tahta çıkması ve halkın bu duruma isyan etmesi, Roma'nın son döneminde meşruiyet sadece ekonomik güce dayandırılıyordu. Ancak bu tür iktidarlar da uzun ömürlü olamadı.
4- Askeri Kariyer ve Sınıfsal Yükseliş
Roma’da bazı imparatorlar ise sistemli bir şekilde ordudan yetişmişti. Diocletianus ve Maximian gibi isimler, düşük sınıflardan gelmelerine rağmen yetenekleri ve stratejik zekalarıyla imparatorluk makamına ulaştı. Bu yönüyle Roma, dönemine göre sınıf atlamayı mümkün kılan az sayıdaki siyasi sistemden biriydi. Ancak bu yükselişler genellikle bir sistemin istikrarından değil, merkezi otoritenin zayıfladığı kaotik dönemlerden kaynaklanıyordu.
5- Kadınların Etkisi
Resmi olarak imparatorluk unvanı taşımasalar da Roma’daki birçok kadının siyasi arenadaki etkisi göz ardı edilemez. Livia’nın, oğlu Tiberius’u iktidara taşıyan hamleleri, annelerin ve eşlerin Roma siyasetindeki belirleyici rolünü gösterir. Kadınlar doğrudan iktidarda olmasalar bile, iktidarı şekillendiren kilit aktörlerdendi.