D vitamininin sadece enfeksiyonlardan, koronavirüsten korunmakta etkili olduğunu düşünüyorsanız yanılıyorsunuz. D vitamini eksikse, bağışıklık sistemi sağlıklı çalışamaz. Peki D vitaminindeki eksiklik hangi belirtilerle kendini gösteriyor? Hadi başlayalım
Senelerdir D vitamininin öneminden bahsediyorum, ama pek çok insan bu hayati değeri olan vitamini ancak koronavirüs salgınıyla birlikte kullanmaya başladı. D vitamini eksikliği COVID-19’a yakalanma riskini artırıyor ve hastalığın ağır seyretmesine neden oluyor. Bunu vurgulayan yayınlardan daha önce de bahsettim. Pandemi günlerinde viral enfeksiyonlara karşı koruyucu etkisi, bağışıklık fonksiyonlarındaki rolüyle ön plana çıksa da, D vitamininin sağlıklı yaşamın anahtarı olduğunu hatırlatma gereği duyuyorum.
D vitamini eksikliği dünya genelinde bir sorun (1), bu konuda toplumu bilinçlendirmek çok önemli. Hatta herhangi bir şikâyetle doktora başvuran, devlet hastanelerine giden herkesin D vitamini değerlerinin kontrol edilmesi, gerekiyorsa takviyelerle bu değerin yukarı çekilmesi bir protokol haline getirilmeli. Böyle bir sağlık harekâtıyla tüm kanserlere, Alzheimer’a, demans ve diyabete, kalp hastalıklarına, viral enfeksiyonlara karşı daha dirençli bir toplum yaratmış oluruz.
İşaretleri okumak
Aslında D vitamini rezervinizin dolu olup olmadığını anlamanın tek yolu kan değerlerinize baktırmak. İdeali bu olsa da, D vitamini eksikliğinin pek çok belirtisi olduğunu da belirtmekte fayda var. Günlük yaşamınızı olumsuz etkileyen ama çok da spesifik olmayan semptomlar bunlar. Aşağıdaki belirtilerden biri ya da birkaçı tanıdık geliyorsa sorunun D vitamini eksikliğinden kaynaklanma olasılığını araştırmanız gerekiyor. Şimdi bu semptomları madde madde inceleyeceğiz...
Dalgın ve unutkansanız: Bilim insanları D vitamininin beyindeki metabolik izlerini takip ettiklerinde, beynin planlama, bilgiyi işleme ve hafızayı kontrol eden merkezlerinde önemli bir role sahip olduğunu gördüler. Unutkanlık, konsantrasyon bozukluğu gibi sorunlarda akla ilk gelen B 12 vitamini olsa da, D vitamininin de sağlıklı beyin fonksiyonları için elzem olduğunu unutmayın. D vitamini anne karnındaki bebeğin beyin gelişiminde de kilit bir rol oynuyor. Bu yüzden hamilelikte, hatta daha da iyisi hamile kalmadan D vitamini değerinizi ölçtürün ve düşükse gerekli önlemleri alın. Geçtiğimiz aylarda Journal of Nutrition dergisinde yayımlanan bir çalışmanın bulgularına göre, hamilelikte D vitamini eksikliği bebeğin IQ seviyesinde, yani zekâsında belirleyici bir role sahip (2).
Kas ağrıları çekiyorsanız: Yetişkinlerin çoğu kas ağrılarından muzdariptir. D vitamini eksikliğinin son derece sık rastlanan bir problem olduğu düşünülecek olursa bu çok normal. Ağrıyı, sızıyı sinirler aracılığıyla algılarız. Sinirlerin D vitamini reseptörleri vardır. D vitamini eksikliği, ağrıyı algılayışınızı da değiştirir.
Güçsüzseniz, halsizlik, bitkinlik hissediyorsanız: Kas performansınızda azalma var. Eskiden kolayca kaldırdığınız alışveriş poşeti ağır gelir oldu. Kasların gelişimi için elzem olan D vitamini eksikliğinde, kaslarınız güçten düşer. Ne kadar egzersiz yaparsanız yapın eğer D vitamini rezerviniz boşsa kaslarınız gelişemez. İleri yaşlarda düşmelere, sakatlıklara neden olan kas güçsüzlüğünün ardında da genelde D vitamini eksikliği vardır. D vitamini hücrelerin enerji üretiminde de hayati bir rol oynar. Yani, halsizlik bitkinlik gibi şikâyetlerde ilk araştırılması gerekenlerden biri D vitamini değerleri olmalıdır.
Uykusuzluk çekiyorsanız: 2018 yılında yayımlanan bir meta-analiz D vitamini eksikliği olanlarda uyku problemlerine daha sık rastlandığını (3) gösteriyor. Uyku ve D vitamini arasındaki ilişkinin detaylarına henüz tam olarak vakıf olmasak da uykusuzluk sorununuzun arkasında D vitamini eksikliği olma ihtimalini göz ardı etmeyin.
Kemikleriniz acıyorsa: Otururken, hatta yatarken bile kemikleriniz ağrıyor. Bu yüzden sık sık yatış pozisyonunuzu değiştirme ihtiyacı hissediyorsunuz. D vitamininin görevlerinden biri de vücuttaki kalsiyum seviyesini düzenlemektir. Sistemde yeterli D vitamini olmadığında kalsiyum da kemiklere iletilemez.
Depresyona eğilimliyseniz: Kendinizi mutsuz ve depresif hissediyorsanız, D vitamini ve B 12 değerlerinizi kontrol ettirmenizde fayda var. B 12 eksikliğinin depresyon riskini artırdığı bilinir ama D vitamininin de böyle bir etkisinin olduğu nedense göz ardı edilir. D vitamini ve depresyon ilişkisini ortaya koyan pek çok bilimsel çalışma var.
Çok terliyorsanız: Terleme şikâyetiniz ile D vitamini arasında bir ilişki olabileceğini biliyor muydunuz? Çok terliyorsanız, terlemenizde bir artış olduğunu gözlemlediyseniz ve özellikle de kafa deriniz terliyorsa aklınıza ilk gelmesi gereken D vitamini eksikliği olmalı.
Saçlarınız dökülüyorsa: Siz çözümü serumlarda, özel şampuanlarda ararken D vitamini eksikliğinin belirtilerinden biri de ince telli, sağlıksız saçlar ve saç dökülmesidir. D vitamini saç köklerini uyarır, saçın büyüme ve dökülme döngüsünde etkin bir rol oynar. Saçınız zor uzuyorsa perde arkasında D vitamini eksikliği olabilir.
Yaralarınız bir türlü iyileşmiyorsa: Cildinizdeki kesikler, yaralar çok yavaş iyileşiyorsa sorunun arkasında D vitamini eksikliği olup olmadığı mutlaka araştırılmalı. Cildin iyileşme sürecinde kilit rol oynayan D vitamininin katelisidin üretimini artırdığı da biliniyor. Bu peptit yaraların enfeksiyon kapmasını önler.
Sık sık enfeksiyonlara yakalanıyorsanız: Eğer sık sık antibiyotik kullanmak zorunda kalıyorsanız, D vitamini seviyenize baktırmakta fayda var. D vitamini, antienflamatuar sitokinlerin salınımını artırır, T ve B hücrelerinin regülasyonunu sağlar, katelisidin ve defensin gibi antimikrobiyal maddelerin salınımını artırır, otofajiyi uyarır ve tüm bu mekanizmalarla bağışıklık sistemini regüle ederek enfeksiyonlara karşı korur.
Her şeyi doğru yapsanız bile...
Herhangi bir takviye kullanmadan D vitamini rezervinizi doldurmanın iki yolu var: Ciğer, tereyağı, özgür gezen tavuğun yumurtası gibi D vitamini zengini besinler tüketmek ve öğlen vakti güneşlenmek. Ama her şeyi doğru yapsanız bile sisteminizde yeterli D vitamini olmayabilir. Mesela güneşten sentezlediğiniz D vitamini hangi ülkede yaşadığınıza, bulunduğunuz bölgedeki hava kirliliğine göre değişiklik gösterir.
Gelecek hafta besin zincirindeki eksilen halkayı nasıl takviye etmemiz gerektiğini göreceğiz. Bu arada D 3 ve D 2 olarak karşımıza çıkan D vitamini takviyelerinin arasındaki farkı, hangisinin daha faydalı olduğunu öğrenecek, Türkiye’nin konumu ve D vitamini sentezi arasındaki ilişkiye bakacağız.
D vitamini zehirlenmesi var mıdır?
Tüm doktorlar D vitamini zehirlenmesinden korksa da, tıp literatüründe erişkin insanlarda D vitamini zehirlenmesine dair bir kanıt yoktur. Bugüne kadar, sadece iki erişkin vakada D vitamini zehirlenmesi bildirilmiştir, onların da ikisinde de şiddetli doz aşımı vardır (6 aylık dozun bir anda verilmesi şeklinde). Hele ki “böbreklerde kireçlenme yapması” gibi korkuların hiçbir bilimsel dayanağı yoktur. D vitamini zehirlenmeleri sadece bebeklerde görülebilen bir durumdur ve bebeklerde D vitamini takviyesi verilirken dikkatle takip edilmelidir. Dozunda takviye alan erişkinlerde zehirlenme görülmesi imkânsıza yakındır.
1 “Vitamin D deficiency 2.0: an update on the current status worldwide”, Mario Scherkl, European Journal of Clinical Nutrition, Ocak, 2020 rdrframe1 volume 74, rdrframe1 pages; 14981513
2 “Maternal Plasma 25-Hydroxyvitamin D during Gestation Is Positively Associated with Neurocognitive Development in Offspring at Age 4-6 Years”, Melissa M Melough, Journal of Nutrition2021 Ocak 151(1):132-139, doi: 10.1093/jn/nxaa309.
3 “The Association between Vitamin D Deficiency and Sleep Disorders: A Systematic Review and Meta-Analysis”, Y. Ren, Nutrients. Ekim 2018; 10(10): 1395.