İran İHA’ları ve soru işaretleri

Ukrayna’nın başkenti Kiev, geçtiğimiz hafta sonunda insansız hava araçlarıyla vurulmuştu. Kiev yönetimi, bu araçların İran yapımı olduğunu iddia etti, Tahran ise iddiaları reddetti. Kremlin olayla ilgili ilk etapta sessiz kaldı, bir süre sonra da “Böyle bir bilgi yok!” açıklamasını yaptı. Bu gelişmeler üzerine ABD ve Avrupa Birliği, bu saldırılarda İran kaynaklı hava araçlarının kullanılıp kullanılmadığını araştırmaya başladı.

Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Konseyi Stratejik İletişim Direktörü John Kirby, İranlı askeri personelin, Rusya’nın Kiev’i bombalamasına Kırım’da yardım ettiğini belirtti ve açıkça “İran şu anda sahada, doğrudan savaşa müdahil” açıklamasını yaptı. Bu bilgiler doğruysa, İran’ın Suriye sahasından sonra Karadeniz’in kuzeyinde de -bunu Avrupa diye de okuyabilirsiniz- Rusya’yla işbirliği yaptığını düşünebilirsiniz.
İran cephesinden bakınca görünen tablo ise şu: Tahran’daki yöneticiler Ukrayna savaşı sebebiyle Rusya’ya yönelik ağır yaptırımların, kendisi üzerindeki ambargo baskısını hafifletmesini umuyordu. Bu savaşın Batı’yla yürütülen nükleer müzakerelerin sonuçlandırılmasına da yardımcı olabileceği ümidini taşıyorlardı. Ama eğer İran’ın Rusya’ya Ukrayna’da silah desteği vermekte olduğu ortaya çıkarsa, tüm bu umutları suya düşebilir. Dahası Tahran yönetimi daha da ağır yaptırımlara maruz kalabilir.

DAHA ZOR GÜNLER

İran uzmanı Arif Keskin “Rusya’nın bu İHA’ları kullanarak İran ve Batı arasındaki ilişkileri daha da bozmak, nükleer müzakereleri sabote etmek istemiş olabileceğine” dikkat çekiyor. Keskin’e göre İran’da bazı muhafazakâr kesimler bu görüşü açıkça dillendiriyor. İran, Ukrayna Savaşı’nın başından bu yana “aktif tarafsızlık” politikası uyguladığını söylüyordu. Ancak Ukrayna hükümetinin iddia ettiği gibi Kiev İran yapımı İHA’larla vurulduysa, gelecekte Tahran yönetimini daha zor günlerin beklediği söylenebilir.

Bu arada Batı konuyla ilgili soruşturma yapılmasını talep ederken, Rusya da Batılı ülkeleri “Böyle bir soruşturmanın başlatılması halinde İstanbul’da imzalanan ve 22 Kasım’da süresi dolacak tahıl anlaşmasından çekilmekle” tehdit ediyor. Bu olay kısa bir süre içinde tahıl koridoru anlaşması üzerinden Türkiye’yi de içine çekecek gibi duruyor.

İRAN-RUSYA İHA İŞBİRLİĞİ

İran’ın en az iki sistem sağladığı belirtiliyor,

İddiaya göre Rusya acil askeri ihtiyaçları doğrultusunda İran İHA’larını satın aldı,

Shaded-136 (Şehadet füzeleri) ve Mohajer-6 sistemleri Ağustos ayında envantere girdi,

Shaded-136’lar Eylül ayında kullanılmaya başlandı,

Mohajer-6 Ekim ayında sahaya indi,

Sayıları net olarak bilinmiyor ancak ABD’nin iddiasına göre İran Rusya’ya “yüzlerce” İHA sağladı.

RUSYA’NIN İHA SORUNU

Sovyetler Birliği 1960’lardan sonra yerli İHA’lara yatırım yaptı,

SSCB’nin çöküşünden sonra ekonomik krizle birlikte o yatırımlar durdu,

Rusya 2010 yılında İsrail’den İHA’lar satın aldı, kendi kapasitesini de geliştirmeye çalıştı. Ancak uzmanlara göre Rusya’nın İran İHA satın alması, yerli üretim çabalarının yetersiz kaldığını gösteriyor.

PETROL KAVGASI

Küresel piyasalar ekim ayı başından bu yana petrol kavgasıyla çalkalanıyor. Petrol İhraç Eden Ülkeler (OPEC) ve Rusya’nın da dahil olduğu “OPEC +” ülkeleri, petrol üretiminde günlük iki milyon varil kesinti kararı aldı. Üstelik bu karar, ABD’nin tüm itirazlarına rağmen alındı. Rakam, küresel arzın sadece yüzde 2’sine karşılık gelse de Washington’u rahatsız etmeye yetti. Zira ABD yönetimi tarihinin en yüksek enflasyonu ile boğuşuyor ve kısılan üretim yüzünden petrol fiyatlarının artmasıyla enflasyonun daha kötüye gitmesinden endişe ediyor. Ayrıca Ukrayna Savaşı devam ederken yükselecek petrol fiyatlarının Rus ekonomisine katkı vermesini de istemiyor.

ABD, “OPEC +” ülkelerini “Rusya’nın çizgisine gelmekle” suçluyor. Bu kararı Suudi Arabistan ve Rusya’nın birlikte aldığını ve “OPEC +” ülkelerine dayattığını iddia ediyor. Bu yüzden karar hem Batı-Rusya hem de Washington-Riyad ilişkilerini gerdi. Amerikan yönetimi, özellikle Kasım başındaki ara seçimler öncesinde kendisini zora sokacak bir tablo istemiyor. Bu sebeple fiyatları belli bir dengede tutmak için ulusal rezervlerinden günlük 15 milyon varil petrolü piyasaya verme kararı aldı. Uzmanlara göre ABD’nin bu kararının küresel piyasalarda varil petrolün fiyatını belirlemede etkisi olmayacak ancak iç piyasada fiyatın belirli bir dengede kalmasına yardımcı olabilir.

Bu arada OPEC ve “OPEC +” ülkeleri, ABD’nin suçlamalarını reddediyor. Alınan kararın teknik ve ekonomik temelde alındığını, siyasi bir boyutu olmadığını savunuyor. Alınan kararı da “Petrolün belirli bir fiyata çıkmasını engellemekten ziyade fiyatlardaki oynaklığın ve dalgalanmanın önüne geçme amaçlı” olduğunu belirtiliyor.

Bu noktada son bir hatırlatma daha yapalım... ABD’nin ulusal düzeyde aldığı karara Türkiye’den de tepki var. Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun “Suudi Arabistan’ı tehdit eden ABD’nin kabadayılık yaptığını” ifade etmesi ve fiyatların düşmesini istiyorsa “Venezuela ve İran’a uyguladığı yaptırımları kaldırması gerektiğini” söylemesi dikkat çekiciydi.

FİYATLARIN SON 2 YILLIK SEYRİ

6 Mart 2020: Pandemi ile azalan talep karşısında OPEC ve Rusya üretimi azaltma konusunda uzlaşamadı,

Petrol fiyatı:

- 6 Mart 2020: $ 45,9

- 20 Mart 2020: $ 20,5

9 Nisan 2020: Rusya ve OPEC + ülkeleri üretimi 10 milyon varil/gün azaltmak için uzlaştı,

- Petrol fiyatı: $ 22,76

15 Şubat 2022: ABD Başkanı Suudi Arabistan’a gitti,

- Petrol fiyatı: $ 88,2 24 Şubat 2022: Ukrayna Savaşı başladı,

- Petrol fiyatı: $ 63,22

8 Mart 2022: Petrol en yüksek seviyelerine çıktı,

- Petrol fiyatı: $119,6

3 Ağustos 2022: OPEC + günlük üretimi 100 bin varil artırdı,

- Petrol fiyatı: $ 89,7

5 Ekim 2022: OPEC+ ülkeleri günlük üretimi 2 milyon varil azaltma kararı aldı,

- Petrol fiyatı: $ 86,8

21 Ekim 2022: Petrol fiyatı $ 85,05

OPEC ülkeleri:

Suudi Arabistan, Venezuela, Irak, İran, Birleşik Arap Emirlikleri, Kuveyt, Libya, Nijerya, Cezayir, Kongo, Angola, Ekvador Ginesi, Gabon

OPEC + ülkeleri:

Azerbaycan, Bahreyn, Brunei, Kazakistan, Malezya, Meksika, Umman, Rusya, Güney Sudan, Sudan