Afganistan Prensesi anlatıyor

Afganistan’da Taliban iktidara geldikten sonra, kadınlar hakları için sokaklara çıktı. Taliban güçleri gösterilerde müdahaleyi sertleştirdi, İçişleri Bakanlığı’nın ilk kararnamesi de “izinsiz gösterileri” yasaklamak oldu.

Bugün ülke, Afganistan’a bağımsızlığını kazandıran Kral Amanullah’ın 1900’lerde hayal ettiği noktadan çok uzakta. O dönemde Mustafa Kemal Atatürk ile de yakın dostluğu olan Amanullah, kadın hakları ve kız çocuklarının eğitimi için pek çok adım atmış, ancak o reformlar Kral’ı tahtından indirmiş ve bir sürgün hayatına mahkûm etmişti. 100 yıl sonra Afganistan’daki tabloyu Kral Amanullah’ın kızı Prenses Nacia d’Afganistan ile konuştum.

‘Umarım geçici olur’

Prenses Nagia, son 40 yıldır Afganistan’ın savaşta olduğunu hatırlattı, “Yıllarca derin acılar çekmiş ülkem için çok üzülüyorum. Bilhassa da Afganistan’daki kadınların durumu beni çok üzüyor” dedi. Prenses Nagia’nın Afgan kadınlarının geleceğine dair endişeleri var.

Taliban’a karşı protestoları televizyonlardan izlediğini söyleyen Prenses, “Ümidim bu dönemin iyi bir geleceğe ulaşmak için geçici bir dönem olmasıdır” diyor. Prenses Nagia’ya göre bugün, Taliban’ın yönetimi ilk ele geçirdiği 1996’daki dönemden farklı. Prenses, internet imkanlarıyla çok daha açık bir dünya olduğu ve Afganistan’da yaşananların dünyanın pek çok yerinden görülebileceği mesajını veriyor. Ancak yine de gelecek için öngörüde bulunmak için erken olduğunu söylüyor. Bugün kızların üniversite eğitimine izin verilmiş olsa da Prenses Nagia, bugün ile 1900’lerde babasının döneminde atılan devrim niteliğindeki adımlar arasında dağlar kadar fark olduğunu anlatıyor:

“Kral Amanullah anayasayı ilan ettikten sonra kız çocukları için okulların kurulmasını, kız ve erkeklerin eğitimlerini zorunlu kıldı. Hatta Kral kendi çocuklarını da devlet okuluna göndererek bu reforma öncü oldu.”

Prenses Nagia, öğrencilerin burslu olarak Avrupa ülkelerine, Afgan kız öğrencilerin de doktorluk ve hemşirelik için Türkiye’ye gönderilme planlamalarının yapıldığını anlatıyor. Prenses, “Anayasada kadın-erkek eşitliğinin ilanının yanı sıra reşit olmayan kızların evliliğinin yasaklanması, kadın ve erkeklerin kendi rızaları dışında evlendirilmemesi gibi maddeler de düzenlemelere eklenmişti” diyor.

65 yıldır Türkiye’de

Kral Amanullah sürgüne gönderildikten sonra Roma’da yaşadı. Prenses Nagia da 1930 yılında Roma’da doğdu. Hayattaki diğer kız kardeşi Prenses India hala Roma’da yaşıyor. Prenses Nagia’nın yolunu Türkiye ile kesiştiren ise bir genç adam oldu. Afganistan Prensesi Nagia ilk Türkiye ziyaretinde iş adamı İlter Doğan ile tanıştı ve aynı seyahatte evlenme teklifi aldı. 1957’de evlendi ve o tarihten bu yana da Türkiye’de yaşıyor. Yılın bir bölümünü İstanbul’da geri kalan zamanı da Ayvalık’ta geçiren 91 yaşındaki Prenses Nagia bugün Afganistan’ı kilometrelerce uzaktan hüzünle izliyor. ‘Toprağına’ dair bundan sonraki tek temennisi ise “Babasının hayal ettiği Afganistan’ın gerçek olması...”

Reformların arkasındaki güç: Kraliçe Süreyya

Kral’ın eşi Kraliçe Süreyya Afganistan’da ilk kız okulunu kuran isimdi. Kız çocuklarını eğitime teşvik etmek ve ailelerini ikna etmek için de devamlı konferanslar da düzenlemişti. Babası Afganistan’ın önemli entelektüellerinden Mahmud Tarzi’ydi. O’nun matbaasında “İrşad’ul Nesvan” isimli ilk dergi çıkarılmıştı.

Prenses Nagia, bu bilgileri verdikten sonra bu dergide kadınlarla ilgili, mutfak bilgileri, dikiş-nakış ya da çocuk bakımı gibi konularda yazıların olduğunu anlatıyor ve bu dönüşüme annesi Kraliçe Süreyya’nın dokunuşlarından da bahsediyor.

Kral Amanullah ve Mustafa Kemal

Türkiye ve Afganistan’ın dostluğu Kral Amanullah’ın 1919’da tahta çıkmadan önce başlamıştı. Ancak hiç kuşkusuz farklı iki ülkedeki iki reformcu liderin görüşleri dostluğu pekiştirmişti. Prenses Nagia, “Atatürk öncelikle milliyetçi bir adamdı. Reformcuydu ve ülkesinin bağımsızlığı, birliği için uğraşıyordu. Kral Amanullah da öyleydi. Babam ve annem bu büyük önderi hep övüyordu” sözleriyle iki liderin ilişkisini anlatıyor.

Ancak Türkiye’de başarılan reformlar, Afganistan’da başarılamamıştı. Prenses Nagia, bunun sebebini coğrafi konum ve modernleşme tarihiyle açıklıyor. “Türkiye bir Akdeniz ülkesiydi. Avrupa’nın etkilerine daha yakındı ve birçok Levanten Avrupalı Türkiye’de yaşıyordu. Kısacası Türkiye modern hayata ve kültüre daha alışıktı. Afganistan ise Asya’nın ortasında neredeyse unutulmuştu. Komşuları Rusya ile Hint Britanyası’ydı. Yani Afganistan yıllarca iki süper güç arasında sıkışmıştı” diyor.  

Kral Amanullah’ın Roma’da yaşayan, hayattaki diğer kızı Prenses India ise, Deutsche Welle Türkçe’ye verdiği röportajda Mustafa Kemal Atatürk’ün Kral Amanullah’a verdiği en büyük tavsiyenin, reformları korumak ve devamını temin etmek için güçlü bir ordu kurmak olduğunu, ancak Kral’ın Atatürk’e “Halkım beni seviyor, buna gerek yok” yanıtını vererek, bu konuda adım atmadığını anlamıştı.

Prenses Nagia’ya “Babanızın en büyük hatası bu muydu?” diye sordum. Cevabı aslında babası bunu istese de yapmasının çok zor olduğu şeklindeydi:

“Kral Amanullah Türkiye’de olduğu gibi askerlerini birleştirip, milli bir ordu kurmak isterdi. Ama o zamanlar Afganistan’da aşiretlerin askerleri vardı ve bu askerler kendi aşiretlerinden destek ve maaş alıyorlardı. Çarpışmalarda da her aşiretin askeri kendi aşireti adına savaşıyordu. Türkiye’de ise merkezi devletin emrinde gerçek bir ordu vardı.”

Kral Amanullah kimdir?

1892’de doğdu,

1919’da tahta çıktı, Afganistan’ın bağımsızlığını ilan etti,

Afgan Anayasası’nı 1923’te yürürlüğe koydu,

Medeni hukuk ve kadın hakları reformları yaptı,

Kız çocuklarına eşit eğitim hakkı için adımlar attı,

Reformlara karşı gerici kesimin isyan etti, iktidarı sonlandı,

Roma’da sürgün hayatı yaşadı, 1960’ta İsviçre’de öldü.

Prenses Nagia kimdir?

1930’da Roma’da doğdu,

Afgan Kralı’nın 8 çocuğundan en küçüğü,

1957’de iş adamı İlter Doğan ile evlenip Türkiye’ye yerleşti,

10 yıl İstanbul Üniversitesi’nde İtalyanca dersi verdi,

İtalyan Kültür Merkezi’nde ders verdi,

“Amanullah: Reformcu Kral” kitabına katkı sundu.