Koronavirüs salgını nedeniyle uzaktan çalışma, çalışma hayatının merkezine yerleşti. Uzaktan çalışmanın büyük önem taşıyan yönetmeliği de yürürlüğe girdi. İşin ‘yeri’nden çalışma saatlerine, hangi bilgi iletişim araçlarının kullanılacağından denetleyici mekanizmalara tüm hususlar açıklığa kavuşturuldu.
Uzaktan çalışma, geleneksel anlamdaki işyeri dışında yapılan ve çoğunlukla akıllı telefonlar, tabletler veya bilgisayarlar gibi bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanıldığı işlerdeki çalışma biçimini tanımlıyor. Bu çalışma biçimi, işçi ve işveren arasında gönüllü olarak kurulan bir iş ilişkisine dayanıyor.
Uzaktan çalışma geleneksel istihdam modelleri ile tam olarak örtüşmediğinden işin yapılacağı yerin kararlaştırılması, çalışma saatleri ve programının belirlenmesi, hangi işlerin bu şekilde yapılacağı, hangi bilgi iletişim araçlarının kullanılacağı ve denetleyici mekanizmalar gibi hususların işçiyi koruma ilkesi gözetilerek açıklığa kavuşturulması gerekiyordu.
Yazılı sözleşme lazım
İşte Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından hazırlanan ve dünkü Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren Uzaktan Çalışma Yönetmeliği ile söz konusu hususlar açıklığa kavuşmuş oldu. Koronavirüs salgını nedeniyle uzaktan çalışmanın, çalışma hayatının merkezine yerleştiği bugünlerde yönetmelik büyük önem taşıyor.
Yönetmelikle uzaktan çalışmanın yapılamayacağı işleri, verilerin korunması ve paylaşılmasına ilişkin işletme kurallarının uygulanmasını ve uzaktan çalışmanın usul ve esaslarını belirlenmiş durumda. Yönetmeliğe göre, uzaktan çalışan, iş görme ediminin tamamını veya bir kısmını uzaktan çalışarak yerine getiren işçiyi, uzaktan çalışma ise işçinin, işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonu kapsamında iş görme edimini evinde ya da teknolojik iletişim araçları ile işyeri dışında yerine getirmesi esasına dayalı ve yazılı olarak kurulan iş ilişkisini tanımlıyor.
Yönetmelik gereğince, uzaktan çalışmaya ilişkin iş sözleşmelerinin yazılı şekilde yapılması gerekiyor. Bununla birlikte, sözleşmede, işin tanımı, yapılma şekli, işin süresi ve yeri, ücret ve ücretin ödenmesine ilişkin hususlar, işveren tarafından sağlanan iş araçları, ekipman ve bunların korunmasına ilişkin yükümlülükler, işverenin işçiyle iletişim kurması ile genel ve özel çalışma şartlarına ilişkin hükümlerin yer alması şart.
Malzeme ve iş aracı kimden?
Uzaktan çalışmayı, geleneksel çalışma biçiminden farklılaştıran temel unsurlardan biri çalışma mekânı. Yönetmelikte, gerekli olması halinde, uzaktan çalışmanın yapılacağı mekân ile ilgili düzenlemelerin iş yapılmaya başlamadan önce tamamlanacağı ve bu düzenlemelerden kaynaklanan maliyetlerin karşılanma usulünün, uzaktan çalışan ile işveren tarafından birlikte belirleneceği hususları düzenlenmiş.
Ayrıca, uzaktan çalışanın mal ve hizmet üretimi için gerekli malzeme ve iş araçlarının esas olarak işveren tarafından sağlanması gerekiyor. Ancak bu hususun sözleşmede farklı şekilde düzenlenebilmesi de mümkün. Diğer taraftan, işle ilişkili malzeme ve araçların kullanım esasları ile bakım ve onarım koşullarının açık ve anlaşılır şekilde uzaktan çalışana bildirileceği de yine yönetmelikte yer alan önemli hususlardan biri.
Özlük dosyasında
Yönetmelik uyarınca, iş araçlarının işveren tarafından sağlanması halinde, söz konusu araçların işçiye teslim edildiği tarihteki bedellerini belirten iş araçları listesinin, işveren tarafından yazılı olarak işçiye teslim edilmesi gerekiyor. İşçiye teslim edilen belgenin işçi tarafından imzalı bir nüshası ise işveren tarafından işçi özlük dosyasında saklanmalı. Bununla birlikte, iş araçları listesinin iş sözleşmesinde veya sözleşme tarihinde iş sözleşmesine ek olarak düzenlenmesi durumunda, yazılı belge şartı aranmayacak.
Nasıl geçilecek?
Yönetmelikte düzenlenen diğer bir önemli nokta, iş ilişkisinin doğrudan uzaktan çalışma sözleşmesi ile kurulabileceği veya hâlihazırda işyerinde çalışan işçinin iş sözleşmesinin, işçinin ve işverenin anlaşması halinde, uzaktan çalışma sözleşmesine dönüştürülebileceğine ilişkin. Buna göre, işçinin, uzaktan çalışma yapmaya ilişkin talebinin yazılı olması, söz konusu talebin işyerinde belirlenen usul doğrultusunda işverence değerlendirilmesi gerekiyor. Uzaktan çalışma talebi değerlendirilirken, işin ve işçinin niteliği gereği uzaktan çalışmaya uygunluğu ile işverence belirlenecek diğer kıstaslar kullanılabilecek.
Diğer taraftan, talebe ilişkin değerlendirmeyi yaptıktan sonra işverenin otuz gün içinde işçiye yazılı olarak sonucu bildirmesi gerekiyor. Sonrasında da eğer değerlendirme olumluysa Yönetmelikte belirtildiği şekilde sözleşme yapılması gerekiyor. Uzaktan çalışmaya geçen işçinin, yeniden işyerinde çalışma talebinde bulunmak istemesi durumunda, uzaktan çalışma talebiyle aynı yolu izlemesi gerekiyor. İşveren ise söz konusu talebi öncelikli olarak değerlendirmekle yükümlü.
Son olarak, Yönetmelikteki bir diğer önemli düzenleme de zorlayıcı nedenlerle uzaktan çalışmaya geçilmesi konusunda. Buna göre, uzaktan çalışmanın mevzuatta belirtilen zorlayıcı nedenlerle işyerinin tamamında veya bir bölümünde uygulanacak olması durumunda, uzaktan çalışmaya geçiş için işçinin talebi veya onayı aranmayacak.
Çalışma süresi nasıl belirlenir?
Uzaktan çalışmaya ilişkin temel tartışma alanlarından bir diğeri, çalışma sürelerinin ve fazla çalışmanın belirlenmesi. Yönetmeliğe göre, uzaktan çalışmanın yapılacağı zaman aralığı ve süresinin iş sözleşmesinde belirtilmesi gerekiyor. Mevzuatta öngörülen sınırlamalara bağlı kalmak koşuluyla taraflarca çalışma saatlerinde değişiklik yapılabilmesi mümkün. Yönetmelikle, fazla çalışmanın işverenin yazılı talebi üzerine, işçinin kabulü ile mevzuat hükümlerine uygun şekilde yapılacağı da hükme bağlanmış.
İş sağlığı ve güvenliği önemli...
Yönetmelik, normal çalışma düzeninde olduğu gibi, işvereni uzaktan çalışanın yaptığı işin niteliğini dikkate alarak iş sağlığı ve güvenliği önlemleri hususunda çalışanı bilgilendirmekle, gerekli eğitimi vermekle, sağlık gözetimini sağlamakla ve sağladığı ekipmanla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini almakla yükümlü tutuyor. Bununla birlikte, tehlikeli kimyasal madde ve radyoaktif maddelerle çalışma, bu maddelerin işlenmesi veya söz konusu maddelerin atıkları ile çalışma, biyolojik etkenlere maruz kalma riski bulunan çalışma işlemlerini içeren işlerde uzaktan çalışma yapılamayacağı da Yönetmelikle düzenlenmiş.
