Sendikaların toplu iş sözleşmesi yapabilmeleri yetki almalarına bağlıdır. Sendikalar hukuka uygun bir şekilde kurulmakla tüzel kişilik kazanırlar fakat her kurulan sendika toplu iş sözleşmesi yapamaz. Bunun için 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu sendikanın iki barajı geçmesini şart koşmuştur. Bunlar işkolu ve işyeri barajlarıdır.
İşkolu barajı sendikanın o işkolunda çalışan işçilerin en az yüzde 1'inin kendi üyesi olmasını aramaktadır. Böylece sendikanın ülke çapında az da olsa bir temsil gücüne sahip olması istenmektedir. %1’lik oran Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın her sene Ocak ve Temmuz aylarında yayınladığı istatistiklere göre belirlenmektedir. İstatistiklere yayımından itibaren on beş gün içinde itiraz edilmezse istatistik kesinleşir ve gelecek altı aylık dönemdeki yetki tespitleri buna göre yapılır.
Sendikanın yetkili sayılmasının ikinci şartı ise işyeri barajıdır. Sendika toplu iş sözleşmesi yapmak istediği işyerinde çalışan işçilerin en az yarıdan bir fazlasını kendisine üye kaydetmek zorundadır. Aksi takdirde işkolu barajını geçse de yetki alamayacaktır. Eğer toplu iş sözleşmesi bir işletmede yapılacaksa işletmenin tümünde çalışan işçilerin en az yüzde kırkından fazlasını kendisine üye kaydetmesi yeterlidir.
İşkolu nasıl tespit edilir?
Yetki başvurusu yapılan yerin işletme mi işyeri mi olduğu sendikanın yetkisinde belirleyici olacaktır. Kanuna göre; işverenin aynı işkolunda birden çok işyerinin bulunduğu durumlarda, toplu iş sözleşmesi ancak işletme düzeyinde yapılabilir. Buna göre işverenin aynı işkolunda birden çok işyeri varsa orada ancak işletme toplu iş sözleşmesi yapılabilecektir. İlgili işkolunda tek işyeri varsa işyeri toplu iş sözleşmesi yapılacaktır. Bu nedenle işverene ait işyerlerinin bulunduğu işkolunun tespiti özel önem taşımaktadır.
İşkolu tespiti Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca yapılacaktır. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca yapılan tespit ile ilgili kararın Resmi Gazete'de yayımlanmasından sonra bu tespite karşı ilgililer, on beş gün içinde dava açabilirler. Yargıtay’a göre; “öncelikle tescil aşamasında işyerinin yer aldığı işkolu ve işkolu kodu belirlenir ve işverene tebliğ edilir. İşyerinin tescil edildiği işkoluna, işverenin, sendikaların yahut ilgililerin itirazı olması durumunda, Bakanlığa müracaat edilmelidir. Bu aşamada Bakanlık tarafından yapılması gereken ise, işyerinin girdiği işkolunun tespit edilerek bu tespiti Resmi Gazetede yayımlamaktan ibarettir. İlgililer tarafından itiraz vâki olmaz ise işkolu tespiti bu aşamada kesinleşir. Tarafların bu tespite de itirazı olması durumunda ise, işkolu tespit kararının iptali için dava açılmalıdır.” Bu nedenle tescil aşamasında belirlenen işkoluna itiraz edilmediği ve işkolunun kesinleştiği durumda işkolunda yapılacak değişiklik Bakanlık kararı ile yapılamayacak, ancak dava yolu ile mahkemeden istenebilecektir.
İşkoluna itiraz durumu
Kanuna göre; “Yeni bir toplu iş sözleşmesi için yetki süreci başlamış ise işkolu değişikliği tespiti bir sonraki dönem için geçerli olur. İşkolu tespit talebi ve buna ilişkin açılan davalar, yetki işlemlerinde ve yetki tespit davalarında bekletici neden sayılmaz.” Bununla birlikte Yargıtay’a göre; yetki tespit başvuru tarihinden önce Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına işkolu tespit başvurusunda bulunulmuşsa, işkolu tespit kararı beklenilmeli, işkolu tespit kararına da itiraz edilmesi durumunda buna ilişkin yargılamanın sonucu bekletici mesele yapılmalı, sonrasında yetki tespitine itiraz değerlendirilmelidir. Çünkü bu durumda yetki tespit başvurusundan önce işkolu tespit başvurusu yapıldığından, işkolu tespit sürecinin sonunda verilecek karar yetki uyuşmazlığı bakımından da geçerli olacaktır.
Tartışmalı olan diğer bir durum ise işverenin aynı işkolunda birden çok işyeri olmasına sebep olabilecek işkolu itirazlarıdır. İşkoluna itiraz tek bir işyeri açısından yetki tespitini etkilemese de itiraz sonucunda işverenin aynı işkolunda birden fazla işyeri olduğu sonucuna varılırsa işletme toplu iş sözleşmesi yapılması gerekeceğinden, bu sonucu doğurabilecek işkolu itirazlarının bekletici mesele yapılıp yapılamayacağı tartışmalıdır. Yargıtay’ın işletme toplu iş sözleşmesi yapılmasına ilişkin kuralın kamu düzeninden olduğu, bu nedenle işletme niteliği doğurabilecek işkolu itirazlarının bekletici mesele yapılması gerektiğine ilişkin kararları bulunmaktadır. Sendikanın başvurusu üzerine tek işyeri için yetki tespiti yapılmış bile olsa itiraz üzerine işverenin aynı işkolunda başka işyerleri varsa yetki tespiti ortadan kaldırılabilecektir. Mahkeme işverenin aynı işkolunda birden çok işyerinin olduğunu tespit ederse yetki tespitini iptal edecektir.
Yetki tespit yazısına süresi içerisinde itiraz edilmemişse veya itiraz reddedilmişse yetki tespiti yapılan sendikaya yetki belgesi verilir. Yetki belgesi Bakanlık tarafından altı işgünü içerisinde verilecektir. Eğer kendisine yetki şartlarına sahip olmadığı bildirilen sendika dava açarak davayı kazanmışsa davayı kazanan bu sendikaya yetki belgesi verilir.
