Kısa çalışma milyonlarca çalışanın can simidi oldu

Koronavirüs salgınının etkilediği iş kollarında işletmeler ve çalışanlar, devlet destekleriyle hayata tutundu. Bu desteklerin en önemlilerinden biri olan kısa çalışma ödeneğinden bir yıl boyunca milyonlarca çalışan yararlandı; bu kişilere toplamda 30 milyar liraya yakın ödeme yapıldı

Tüm dünyayı etkisi altına alan koronavirüs salgını, sağlığı olduğu kadar ekonomiyi de tehdit etti. Benzeri görülmemiş bu tehdit karşısında her ülke kendince önlemler almaya çalışırken Türkiye’de ilk vakanın resmen açıklanmasının hemen ardından devletin proaktif tavrı son derece dikkat çekti. Salgının ekonomik hayata etkisini minimize etmeyi amaçlayan önlemler, tek bir ana eksen etrafında şekilleniyordu: İstihdamın korunması.

Zaten çalışma hayatını düzenleyen mevzuatta yeri bulunan kısa çalışma ödeneğinden yararlanma şartları esnetilirken devlet desteklerinden yararlanmanın en önemli koşulu işten çıkarma yasağı oldu. Böylece hem işletmelerin hem de istihdamın korunması adına adım atıldı.

Bir yılın ardından aşılamaların da başlamasıyla salgında yeni bir aşamaya gelindi. Bu aşamada devlet desteklerinin hangilerinin devam edip hangilerinin son bulacağı, devam eden desteklerin nasıl değişime uğrayacağı kamuoyunda merak konusu. Tüm bu sorulara üç günlük yazı dizimizle yanıt vermeye çalışacağız.

Kısa çalışma ödeneği (KÇÖ) ne kadar zamandır uygulanıyor, ne zaman son bulacak?

Türkiye’de ilk koronavirüs vakasının görüldüğü 11 Mart 2020 tarihinden yalnızca 14 gün sonra koronavirüs nedeniyle işverenlerin kısa çalışmaya başvurmalarına imkan tanıyan düzenleme hayata geçirildi. 25 Mart 2020 tarihinden itibaren işverenlerin koronavirüs nedeniyle kısa çalışmaya geçmelerine imkan tanındı. Bu çerçevede koronavirüsün yayılımının engellenmesine yönelik olarak alınan tedbirler nedeniyle iş hacmi azalan ya da tamamen kapatılan işyerlerinde kısa çalışma uygulaması devreye girdi.

Kısa çalışması uygulaması hayata geçirildiğinde başvuru süresinin son tarihi olarak 30 Haziran 2020 öngörülmüştü. Bu tarihe kadar başvurular yapıldı ve 1 Haziran sonrası normalleşmeye yönelik düzenlemeler neticesinde işyerlerinde çalışma saatleri normale dönmeye başlayınca kısa çalışma başvuruları 30 Haziran itibarıyla son buldu. Bu süreçte kısa çalışmadan yararlanma süresi olan 3 aylık süre de Cumhurbaşkanı kararlarıyla uzatıldı ve kısa çalışma ödeneği almakta olan kişilerin 28 Şubat 2021 sonuna kadar ödenekten yararlanma imkanı tanındı. Bu sayede kısa çalışmadaki işyerlerinde eğer çalışma sürelerinde ve cirolarda bir artış yoksa 10 ayı aşkın bir süre kısa çalışma ödeneği alınması sağlanmış oldu. Diğer yandan yaz sonu ve sonbahar başı ile birlikte salgında tekrar artış yaşanması sonrası 1 Aralık 2020 itibarıyla kısa çalışmaya yeniden başvuru yapma imkanı getirildi. Bu sayede yaz aylarındaki normalleşme sonrası çalışma süresi ve ciroları azalan işyerlerinin yeniden kısa çalışmaya dönmesi söz konusu olabildi. 31 Ocak 2021 tarihine uzatılan başvuru süresi sonrası ocak ayında başvuru yapılan işyerlerinde mart ayı sonuna kadar kısa çalışma uygulamasından yararlanmak mümkün.

İşten çıkarma yasağı ne kadar zamandır uygulanıyor, ne zaman son bulacak?

Salgınla birlikte yürürlüğe konulan temel uygulamalardan biri de işverenler tarafından iş sözleşmelerinin feshinin yasaklanması ve bu yasakla bağlantılı tek taraflı ücretsiz izin uygulama hakkı oldu. Fesih yasağı işverenin kanunda sayılan durumlar dışında işçilerin iş sözleşmelerini feshetmesini engellemek amacıyla yürürlüğe konuldu. 4857 sayılı İş Kanunu’na Geçici Madde 10 ile eklenen fesih yasağı, bu yasağa bağlı olarak işverene tanınan tek taraflı ücretsiz izne gönderme hakkı ve 4447 sayılı Kanuna yapılan ekleme ile bu şekilde ücretsiz izne gönderilen işçilere ödenen nakdi ücret desteği 17 Nisan 2020’de yürürlüğe girdi. Kanunda yapılan değişiklik ve Kanunda verilen yetkiye dayanılarak çıkarılan Cumhurbaşkanlığı Kararları ile fesih yasağı önce 17 Mart 2021’e sonra 17 Mayıs 2021’e kadar uzatıldı.

KÇÖ’nün yeniden uzama ihtimali var mı?

4447 sayılı Kanunun salgına bağlı kısa çalışmaya ilişkin Geçici 23. Maddesine göre; “Bu madde kapsamında yapılan başvuru tarihini ve/veya kısa çalışma ödeneğinin süresini sektörel olarak ayrı ayrı veya bir bütün olarak 30/6/2021 tarihine kadar uzatmaya ve birinci fıkrada belirlenen günleri farklılaştırmaya Cumhurbaşkanı yetkilidir.” Fakat Cumhurbaşkanımız Recep Tayyip Erdoğan’ın açıklamasına göre mart sonu itibariyle kısa çalışma uygulaması sonlandırılıyor. 

KÇÖ’de bugüne kadar kaç kişi yararlandı?

İŞKUR’un verileri kısa çalışmanın koronavirüse karşı can simidi konumunda olduğunu ortaya koyuyor. 2020 yılının Nisan ayında 3 milyon 243 bin kişiye toplam 5 milyar 100 milyon 339 bin TL kısa çalışma ödeneği ödenmiş. Mayıs ayında bu rakam 5 milyar 560 milyon 422 bin TL’ye ulaşmış. Haziran ayındaki normalleşme ile birlikte rakamlarda azalmalar gerçekleşirken ocak ayında yeniden 1 milyon 313 bin kişiye kısa çalışma ödeneği ödenmesi söz konusu olmuş. Mart ayından şubat ayının sonuna kadarki süreçte toplam 27 milyar 604 milyon 177 bin 698 TL kısa çalışma ödeneği ödenmiş durumda. Kısa çalışma ödenekleri mart ayı dahil olmak üzere ödenmeye devam edilecek.

Uzatılması beklenmese de Haziran 2021’e kadar da ödeneğin süresinin uzatılması mümkün. Bu süreçte çalışanların gelirlerinin bir nebze olsun korunmasına imkan tanıyan kısa çalışma çok önemli bir görev üstlendi. Bu kapsamda işsizlik sigortası fonunun önemi de çok net bir şekilde ortaya çıktı. Salgın sonrası fonun gelirlerinin artırılması ve yeniden çalışma hayatının sigortası haline dönüşmesi sağlanmalı.

YARIN: Çalışma hayatında yeni normal nasıl şekillenecek?