İşsizlik sigortası Mart 2002’den beri işsiz kalanların can simidi durumunda. Ancak ne yazık ki, işsizlik sigortasından maaş alabilmek için gerekli prim ödeme koşullarının ağırlığı nedeniyle bütün işsizler işsizlik maaşı alamıyor. Bunun yanında, işsiz kalanlara ödenen maaşın düşük olduğu da söylenebilir. Seçim sonrası bu konuda bir adım atılacak gibi görünüyor. Partiler seçim beyannamelerinde bu konuya yer verdiler.
Koşulları ağır
İşsizlik sigortasından maaş alabilmek için prim ödeme koşullarının sağlanması gerekir. Bütün işsizler işsizlik sigortasından maaş alamaz. Son 120 günü kesintisiz olmak üzere son 3 yıl içerisinde en az 600 gün yani 20 ay işsizlik sigortasına prim ödemiş olan işsizler işsizlik maaşı alabilir. İşsiz kalmadan önceki son 3 yılın en az 20 ayında prim ödenmiş olması gerekiyor. Son 3 yılın 30 ayında prim ödeyenlere 8 ay, tamamında prim ödeyenlere ise 10 ay işsizlik maaşı ödeniyor. 10 ayın üzerinde işsizlik sigortasından maaş alınması mümkün değil. Diğer yandan, prim ödeme koşulunun sağlanmış olması tek başına işsizlik maaşı almaya yetmez. Prim ödemenin dışında işsiz kalma nedeninin de kanunda belirtilen nedenlerden olması işsizlik maaşı alabilmenin bir diğer şartı.
Maaş ne kadar?
İşsizlik maaşı kişi adına SGK’ya bildirilen prim miktarına göre değişiyor. Günlük olarak hesaplanan işsizlik maaşı, kişinin son 4 ay içerisindeki ortalama günlük kazancının yüzde 40’ıdır. Ancak kişinin maaşı ne kadar yüksek olursa olsun alacağı işsizlik maaşı asgari ücretin brüt tutarının yüzde 80’ini geçemez. Yani, kişinin maaşı 6.500 TL olsa bile 2015 yılının ikinci altı ayı için alabileceği işsizlik maaşı 1.011 TL’dir. Dolayısıyla, işsizlik maaşındaki üst sınır nedeniyle maaşı yüksek olan kişiden yüksek prim kesilmesine rağmen bu kişiye daha yüksek işsizlik maaşı verilmesi söz konusu olmamaktadır. İşsizlik sigortasından 10 ay boyunca yararlanabilecek bir kişi en yüksek 1.011 TL maaşı 10 ay boyunca alabilir. SGK’ya bildirilen prim miktarı düşük olursa işsizlik maaşı da düşer.
Ağustos 2015 itibarıyla işsizlik sigortası fonunda toplam 89 milyar 23 milyon 218 bin TL para var. Bu rakam neredeyse Türkiye’nin cari açığına denk. Dolayısıyla, fonda önemli bir miktarda para olduğunu söylemek mümkün. Ancak işsizlik sigortası fonu hayata geçtiğinden bu yana yalnızca 4 milyon 126 bin işsize maaş verilebilmiş.
Bu kişilere ödenen rakam 9 milyar 877 milyon TL. Yani, fonun yalnızca 10’da biri, 13 yılda işsizlere ödenebilmiş.
Maaş miktarı artmalı, prim azalmalı
Ülkemizde de işsizlik sigortasından yararlanma kriterlerinin son 2 yılda 1 yıl gibi daha makul bir süreye çekilmesi gerekiyor. Çünkü Türkiye işgücü piyasasında istihdamda kalanların iş değiştirme sıklığı çok yüksek. Dolayısıyla, 1 yılın üzerinde bir prim ödeme şartı çoğu işsizin işsizlik maaşı almasını engelliyor. Diğer yandan, OECD üyesi ülkelerde ortalama maaş işsizin son aldığı ücretin yüzde 60’ı civarında. Maaş alınan süre uzadıkça bu oran yüzde 40’lara ve daha sonra da yüzde 30’lara düşüyor. Ülkemizin sosyal koşulları göz önüne alındığında çalışanların önemli bir bölümünün aileyi tek başına geçindirdiği biliniyor. İşsizlik riski yalnızca çalışanların değil ailelerin de günlük hayatını derinden etkiliyor. Bu koşullar göz önünde bulundurularak ülkemizde de en azından son maaşın yüzde 60’ı gibi bir oran söz konusu olmalı.
İstifa eden maaş alamaz
İşsiz kalan kişilerin hepsi işsizlik sigortasından yararlanamaz. İşsizlik sigortasından yararlanabilmek için kendi isteği dışında işsiz kalmak gerekiyor. İşsizlerin işsizlik sigortasından yararlanabilmeleri için fesih nedenlerinin işsizlik maaşı almaya engel bir neden olmaması şart.
OECD kriterleri esnetilmeli
OECD ülkelerinde işsizlik sigortasından yararlanma kriterlerine bakıldığında, son 2 yılda 1 yıl prim ödeme şartının olduğu görülüyor. Ortalama işsizlik maaşı alma süresi de 9 ila 12 ay arasında değişiyor. İşsizlik sigortasından maaş alma süresi uzadıkça işsizlik maaşı azalıyor. Böylece suistimaller önleniyor.
