Kanunlara göre işçiler haftada bir en az 24 saat dinlendirilmek zorunda. İşçi bu haktan kendi rızasıyla bile vazgeçemez. İşverenler de, “Ücretini fazla fazla veriyorum” diyerek işçisini hafta tatili vermeksizin sürekli çalıştıramaz. İş yoğunluğu gerekçesiyle de haftalık tatil ileri bir tarihe ertelenemez.
Çalışanların sağlığının korunması bakımından haftada en az yirmi dört saat dinlendirilmeleri gerekmektedir. Bu nedenle hafta tatili hakkı uluslararası düzenlemelerde olduğu gibi bizim hukukumuzda da korunmuştur. Hafta tatili çalışan için bir hak olduğu kadar, işçinin dinlenmesini sağladığından iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanmasında da önemli bir araçtır. İşçinin talebi veya onayı olması halinde dahi bu haktan vazgeçilememekte, işveren fazla ücret ödediğini belirterek yaptırımlardan kaçamamaktadır.
Pazar günü şart mı?
Hafta tatilinin devamlı şekilde aynı günde kullandırılması zorunlu olmadığı gibi pazar günü kullandırılması da kural olarak zorunlu değildir. İşveren işin gereğine göre hafta tatilinin gününü değiştirme hakkına sahiptir. Fakat burada dikkat edilmesi gereken en önemli husus, iki hafta tatili arasında en fazla altı gün olmasıdır. Dolayısıyla, değişiklik yapılırken hafta tatilinin öne çekilerek değiştirilmesi gerekmektedir. Kanun yedi günlük bir zaman diliminde en az yirmi dört saat dinlenmeyi aradığından, iki hafta tatili arasında yedi veya daha uzun bir sürenin olması, hafta tatilinin kullandırılmadığı anlamına gelecektir. Bu konuyla bağlantılı bir Yargıtay kararında, çalışana hafta tatili karşılığında ilerleyen günlerde izin verilmesinin hafta tatilinin kullandırıldığı anlamına gelmeyeceği açıkça vurgulanmıştır.
Hafta tatilinin yoğunlaştırılmış iş haftalarından sonra diğer haftalarda kullandırılması yoluyla denkleştirilmesi mümkün değildir. Denkleştirmede hafta tatili kullandırılmadan çalıştırılan işçiye hafta tatili için fazla çalışma ücreti ödenmesi gerekir.
Ücret türlerine göre hafta tatili
İşçinin hafta tatilinde dinlendirilmesi ve çalışmaksızın ücrete hak kazanması gerekmektedir. Bu nedenle hafta tatilinde çalışmayan işçiye çalışmaksızın ücret ödenmesi zorunludur. Hafta tatili ücreti işçinin çıplak bir günlük ücretidir. İşçi saat ücretiyle çalışıyorsa hafta tatili ücreti işçinin 7.5 saatlik ücreti kadardır. Fakat işçinin ücreti aylık maktu bir tutar olarak belirlenmişse, işçinin hafta tatili ücreti bu ücretin içinde yer aldığından ayrıca hesaplanarak işçiye ödenmemektedir. İşçinin raporlu olması halinde hafta tatili ücreti SGK tarafından ödenmektedir.
Hukuka da aykırı bir durumdur
Dinlenme hakkı işçinin onayıyla dahi vazgeçemeyeceği bir hak olup, işverenin bu yönde işçiden aldığı onay geçerlilik taşımamaktadır. Dolayısıyla, işçinin onay vermiş olması hafta tatilinin kullandırılmaması için bir gerekçe olmayacaktır. Bu kadar katı bir hak olmasına rağmen birçok işçi hafta tatilinde çalışıyor. Yargıtay da bu gerçekten hareketle hafta tatilinde çalıştırmanın yasak olduğunu belirttikten sonra çalışmanın karşılıksız kalmaması için hafta tatilinde çalışan işçinin fazla çalışma ücretine hak kazanacağını belirtiyor.
Geriye dönük hafta tatili hesabı
İşçinin gerek çalışmaksızın hak kazanacağı gerekse çalışması nedeniyle fazla çalışma ücreti olarak hak kazanacağı hafta tatili ücretleri çalışılan dönem ücreti üzerinden hesaplanır. Geriye dönük taleplerde son ücrete göre hesap yapılmaz. Yargıtay’a göre; hafta tatili ücretlerinin hesabı için işçinin son ücretinin bilinmesi yeterli olmayıp, istek konusu dönem içinde işçi ücretlerinin miktarı da belirlenmelidir. Ücretin belirlenememesi halinde bilinen ücretin asgari ücrete oranı yapılarak da tespit mümkündür.
Terfi varsa emsaller araştırılır
Yargıtay’a göre; eğer ilgili dönemde işçi terfi ederek çeşitli unvanlar aldıysa veya son dönemlerde toplu iş sözleşmesinden yararlandıysa bilinen son ücretin asgari ücrete oranının geçmiş dönemler yönünden dikkate alınması doğru olmaz. Bu gibi hallerde, ilgili meslek kuruluşlarından bilinmeyen dönemler için ücret araştırması yapılmalıdır.
Parça başı çalışanların durumu
Parça başına veya yapılan iş tutarına göre ücret ödenen işlerde, bir ödeme dönemi içinde kazanılan ücretler toplamı çalışılan gün sayısına bölünerek hesaplama yapılmalıdır.
Yüzde usulü ya da parça başı ücret ödemesinin öngörüldüğü çalışma biçiminde hafta tatili ücreti, belirlenen günlük ücretin zamlı kısmına göre hesaplanmalıdır.
Maktu ücrette nasıl hesaplanır?
Çalışılmaksızın elde edilecek hafta tatili ücreti maktu ücretli çalışanların ücretinin içinde yer almaktadır. Ancak hukuka aykırı da olsa hafta tatilinde çalışmışlarsa o günün ücreti fazla çalışma olarak ödenmelidir. İşçinin sözleşmesinde fazla çalışma ücretinin ücrete dâhil olduğu yönünde hüküm bulunsa da, hafta tatilinde çalışma halindeki ücretin ayrı şekilde hesaplanarak ödenmesi aranmakta, hafta tatilindeki çalışmanın ücretinin temel ücretin içinde ödendiği iddia edilememektedir. Bu nedenle hafta tatilinde çalışan işçiye işlem hukuka aykırı olsa da ücretinin ayrıca hesaplanarak ödenmesi gerekmektedir.
