Çalışanların en çok merak ettiği konulardan biri de emekli aylığının ne kadar olacağıdır. Bu konuda da bilgi eksikliği bir hayli yaygın. Pek çok kişi son birkaç yıldaki maaşın emeklilikte etkili olduğunu sanır. Oysa ki prim ödenen bütün aylıkların emekli aylığına etkisi vardır
Emeklilik sosyal güvenlik uzmanlarına en çok sorulan konudur. Çalışanların en çok merak ettiği konu emeklilik tarihi ve bağlanacak aylığın miktarıdır. Bu iki husus çerçevesinde pek çok nokta çalışanların akıllarına takılır. Akıllara takılan bu konular ile ilgili aslında doğru bilinen pek çok yanlış var. Örneğin pek çok kişi emekli aylığının hesabında son birkaç yılın çok önemli olduğunu düşünüyor. Halbuki prim ödenen bütün günlerin aylığa etkisi var.
Nasıl hesaplanır?
Bir kişinin ne zaman emekli olacağının belirlenmesi için, ilk kez sigortalı olduğu yani çalışmaya başladığı tarihi bilmemiz gerekir. Bu tarih kişinin emeklilik için gerekli şartlarının belirlenmesi açısından çok önemlidir. Diğer yandan pek çok kez emeklilik tarihini öğrenmek isteyen okurlarımız bana veya sosyal güvenlik uzmanlarına bu tarihi yalnızca yıl olarak belirtiyor. Halbuki sosyal güvenlik sisteminde bir günün bile önemi var. Bazen bir gün erken işe giriş, emeklilikte bir yıl avantaj sağlıyor.
Örneğin 24 Kasım 1992’de ilk kez sigortalı olmuş bir erkek, 54 yaşında, 23 Kasım 1992’de ilk kez sigortalı olmuş bir erkek 53 yaşında emekli olmaya hak kazanıyor. Dolayısıyla emeklilik tarihini öğrenmek isteyen bir kişinin öncelikle gün, ay ve yıl olarak ilk kez sigortalı olduğu tarihi öğrenmesi ve soru sorarken bu tarihleri belirtmesi çok önemli. İlk kez işe girilen tarihin yıl olarak bilinmesi emeklilik tarihinin hesaplanmasına yetmez.
Kurum değişikliği
İlk kez sigortalı olunan tarihi gün, ay ve yıl olarak bilen bir kişi için emeklilik tarihi, çalıştığı statüye göre belirleniyor. SSK’lılar için ilk kez sigortalı olunan tarih üzerinden emeklilik koşulları belirleniyor. Aşağıda yer alan tabloya göre SSK’lılar emeklilik koşullarını belirleyebilirler. Belirlenen bu koşullar, bu kişilerin SSK’lı olarak çalışmaya devam etmeleri halinde geçerlidir.
Dolayısıyla SSK’lı olarak çalışmaya başlayan ve buna göre emeklilik hesabı yapan bir kişi, işinden ayrıldıktan sonra kendi dükkanını açar ve Bağ Kur’lu olarak emekli olacaksa bu durumda emeklilik koşulları değişebilir. Bu nedenle emeklilik hesabı yapan kişilerin bu gibi değişikliklerle emeklilik tarihlerinin ve koşullarının değişebileceğini bilmeliler.
İşe giriş tarihi çok önemli
Bağ-Kur’lular için ilk kez Bağ-Kur’lu olunan tarih değil, Bağ-Kur’lu olarak 1 Haziran 2002’ye kadarki Bağ-Kur’luluk süresi emeklilik koşullarını belirliyor. 1 Ekim 1999’dan önce ilk kez girişi olan Bağ-Kur’lular için emeklilik koşulları, 1 Haziran 2002 itibarıyla 25 yılın tamamlanmasına kalan süreye göre belirleniyor. Örneğin Bağ-Kur’lu bir erkeğin bu tarihe kadarki Bağ-Kur’luluğu eğer 2 yılsa, bu kişi 9.000 gün prim ve 60 yaş şartı ile emekli oluyor. Bağ-Kur’lular için emeklilikte belirleyici olan husus bu tarihe kadar geçirilen süre. Öte yandan 1 Ekim 1999 ila 30 Nisan 2008 arasında Bağ-Kur’lu olmuş kişiler erkekse 9.000 gün 60 yaş, kadınsa 9.000 gün 58 yaş ile, 1 Mayıs 2008 sonrası ilk kez Bağ-Kur’lu olmuş kişiler ise 9.000 gün ve 9.000 günü tamamladıkları tarihe göre belirlenen yaş şartıyla emekli olur.
Emekli Sandığı, yani memurlar için 23 Mayıs 2002 itibarıyla 25 yılın tamamlanmasına kalan süreye göre emeklilik belirleniyor. 23 Mayıs 2002 itibarıyla 9 yıl hizmeti olan kadın memur 49 yaşında, emekli olur. 8 Eylül 1999 ila 30 Nisan 2008 arasında memur olan kadınlar 58, erkekler 60 yaş ve 9.000 gün ile emekli olur. 1 Mayıs 2008 sonrası memur olanlar 9.000 günü tamamladıkları şartlara göre emekli olurlar.
Emeklilik için 3 koşul gerekli
Emeklilik hakkı için üç şart var. Birincisi, sigortalılık süresinin tamamlanması. Sigortalılık süresi, sigortalının ilk defa çalışmaya başladığı tarih ile emeklilik talebinde bulunduğu tarih arasında geçen süredir.
İkinci koşul ‘prim ödeme gün sayısının’ tamamlanmasıdır. İşe giriş tarihine göre kişilerin prim ödeme gün sayıları farklıdır. Üçüncü ve en önemlisi işe giriş tarihine göre değişebilen belirli bir yaşın tamamlanmasıdır. Üç koşul bir arada sağlandığında emekli olmaya hak kazanılıyor. Dolayısıyla üç şartın aynı anda sağlandığı tarihte aylık bağlanması için başvuruda bulunulabiliyor.
İşe başlama tarihi değişir mi?
Emeklilik tarihi için en kritik husus, ilk kez sigortalı olunan tarihtir. Bu tarih değişmez. Ancak bazı borçlanmalar, sigorta girişini öne çeker. Bu işlemle sigorta başlama tarihi geri gider. İlk kez sigortalı olunan tarih değişmese de, emeklilik hesabı için bu tarih değişebilir. Bu tarih değiştiğinde emeklilik için gerekli şartlar da değişiyorsa, borçlanma ile erken emeklilik mümkün hale gelir. Örneğin yedek subay okulu sürelerini borçlanan bir kişinin sigorta girişi geri gider. Doktora ve tıpta uzmanlık süresi, avukatlık stajı, fahri asistanlık borçlanması sigorta girişini geri götürür. Borçlanmaya konu gün sayısı kadar geri giden ilk kez sigortalı olunan tarihe göre emeklilik koşulları yeniden belirlenir. Yaş ve prim gün sayısı fark ediyorsa daha az günle emeklilik mümkün olur. Ancak, doğum izni ve ücretsiz izin borçlanması, sigorta girişini öne çekmez.