Coachella’dan Mars’a geleceğin mimarı

Los Angeles’ta, UCLA’de akademisyen, ödüllü mimar, sanatçı ve teknoloji uzmanı Güvenç Özel ile tanıştım. Müzik festivali Coachella’daki eseri “Holoflux” ile kendisinden çok söz ettiren Güvenç Özel’in adını belli ki daha çok duyacağız.

Uzun yıllar gazetecilik yapınca başarı hikâyeleri dinlemeye alışıyorsunuz ve tanıştığınız çok az başarılı isimden etkilenir hale geliyorsunuz. Son zamanlarda tanışıp da yaptıklarından en çok etkilendiğim ve dünya çapındaki başarılarına rağmen tevazusunu korumayı başarabilmiş sayılı insandan biri Güvenç Özel. Tamamen tesadüfen Los Angeles seyahatimi gören Mine Kalpakçıoğlu sayesinde bir araya geliyoruz. Aslında aynı liseden birer yıl arayla mezun olmamıza rağmen, okul yıllarından bir aşinalık olsa da daha sonra hiç karşılaşmamışız.

Güvenç Özel, Los Angeles’ta yaşayan ödüllü bir mimar, sanatçı ve teknoloji uzmanı. “Siberfizik mimarı” diye de tanımlıyorlar kendisini. ABD’nin en prestijli devlet üniversitelerinden UCLA’de uzun yıllardır ders veriyor. Okuduğunuz zaman karşısında hazır ola geçeceğiniz müthiş bir özgeçmişi var. Üstelik yakın zamanda Kaliforniya’nın önemli müzik festivali Coachella’da sergilenen teknolojik heykeliyle de tüm dünyada adından sıkça söz ettirdi.

Peki, ama ne yapıyor?

Binaları, enstalasyonları ve yazıları aracılığıyla teknoloji ve medyanın, dijital kültürün sosyopolitik ve estetik manzarasını nasıl şekillendirdiğini araştırıyor. Disiplinler arası bir yenilikçi olarak, mimaride “Genişletilmiş Gerçeklik” (XR), etkileşimli robotik ve makine öğreniminin uluslararası kabul görmüş bir öncüsü. Tasarım araştırmalarına yaptığı katkılar arasında artırılmış gerçekliğin ilk mimari uygulaması, bir beyin bilgisayarı arayüzü tarafından kontrol edilen ilk robotik mimari, makine öğrenimini VR ile birleştiren ilk etkileşimli heykel ve mimarlık akademisindeki ilk XR araştırma laboratuvarı yer alıyor.

Türkiye’de doğan Güvenç Özel, Robert Kolej’de lise eğitiminden sonra Bennington College’da mimarlık, heykel ve felsefe alanlarında lisans derecesini alıyor. Daha sonra ise Mimarlık Yüksek Lisansı’nı Yale Üniversitesi’nde tamamlıyor. Kendi mimarlık şirketi Özel Ofis’i kurmadan önce Frank Gehry, Rafael Vinoly, Jürgen Mayer gibi önemli mimarlık ofislerinde görev alıyor.

Gehry günleri ve yapıtları

Gehry’de geçirdiği süre boyunca, Paris’teki Louis Vuitton Vakfı gibi önemli kültürel projelerin tasarımları üzerinde çalışıyor. Yapıtları Venedik Mimarlık Bienali, İstanbul Modern, Saatchi Gallery Londra, İstanbul Tasarım Bienali, MassMOCA, Sundance Film Festivali ve South by Southwest’te sergileniyor. Teknoloji odaklı binalardan etkileşimli enstalasyonlara kadar uzanan ödüllü projeleri ana akım medyanın ilgisini çekiyor, CNN, BBC, Euronews, Los Angeles Times, Boston Globe, Huffington Post ve Wired gibi birçok mecrada yayınlanıyor. En son Karma Gerçeklik enstalasyonu “İkna Makineleri”, Hillary Clinton tarafından “muhteşem ve kaçırılmaması gereken” olarak listelendi. Özel’in bina ölçeğinde 3D baskı konusundaki son tasarımı ve araştırması, Mars’a ilk görev için NASA’nın 3D Printed Habitats Yarışması’nda en büyük ödülü kazandı. Los Angeles Otomobil Fuarı’nda “mobilitenin geleceği” üzerine de konuştu; Google’ın yıllık tasarım konferansı Span’da robotik mimari ve etkileşimli ortamlar üzerine de açılış konuşması yaptı. Makine öğrenimi ve sanal gerçeklik tarafından kontrol edilen etkileşimli bir robotik heykel olan Cypher projesi için Google’ın Sanatçılar ve Makine Zekâsı Ödülü’nün de sahibi.

Bir akademisyen olarak ise UCLA Mimarlık ve Kentsel Tasarım Bölümü’nün yüksek lisans programı ve endüstri işbirliği geliştirme merkezi olan IDEAS’ın kurucu öğretim üyesi. Yüksek lisans düzeyinde tasarım dersleri verdiği ve tasarım araştırmaları yürüttüğü Teknoloji Stüdyosu’nu yönetiyor. Hatta UCLA’de Refik Anadol’un da dersini aldığı çok değerli bir akademisyen. Daha önce Yale Üniversitesi ve Viyana Uygulamalı Sanatlar Üniversitesi’nde ders verdi.

Şimdi ne üzerinde çalıyor?

Şu anki araştırması, insan varlığı ve duyuları ile senkronize olan ve bunlara yanıt veren dinamik deneyimler ve ortamlar yaratmak için XR, yapay zekâ, etkileşimli sensör sistemleri ve robotik üzerine odaklanıyor. Özel, fizikselden sanal olana insan deneyimi yelpazesini ele alıyor. “Gerçekliklerimiz artık fiziksel dünyayla sınırlı değil. Fiziksel insan etkileşiminden çok dijital medya aracılığıyla sosyalleşiyor, çalışıyor ve kendimizi ifade ediyoruz” diyor.

“Peki, ama yapay zekâ bizi olumsuz etkileyecek mi” konusunu sorduğumda, cevabı son derece net: “Yapay zekâyı kimin nasıl kullandığına bağlı!”

“Doğru kullanıldığında üretime büyük katkı sağlıyor. Örneğin ben şu anda yapay zekâ sayesinde kendi mimarlık ofisimle dünyanın en büyük mimari ofisleriyle rekabet edebiliyorum, bu büyük bir şans” diye devam ediyor.

Özel, etkileşimli medyanın ve gelişen teknolojilerin mimari deneyimler ve insan deneyimi üzerindeki etkisine odaklanıyor. “Instagram’da bulunan artırılmış gerçeklik, neyin fiziksel ve dijital olduğuna dair algınızı daha da karıştırıyor. Telefonunuzu yalnızca eseri belgelemek için değil, aynı zamanda sanatla etkileşime geçmek için kullanıyorsunuz” diyor.

Güvenç Özel, şöyle devam ediyor: “Mimariyi ve mekânsal insan deneyimini farklı medyaların ekosistemi olarak görüyorum. Gelişmekte olan teknolojileri bir eklenti veya üst katman olarak değil, deneyimin temel bir parçası olarak düşünmek benim için önemli. Bu deneyimi yaratmak için eş zamanlı olarak tasarlandılar.”

Holoflux ile gerçeküstü bir etki

Coachella için yaptığı 18 metrelik “Holoflux” adlı dijital heykeli, sürekli değişen formların, efektlerin ve deneyimlerin mimari bir dijital operası diye özetliyor. “Holoflux”, uzaktan esrarengiz bir nesne gibi görünüyor. Parıldayan yanardöner yüzeyleri üç boyutluluk algımızla oynayan sanat eserini gün boyunca farklı gerçeklik biçimlerini bir araya getiriyor ve çevresi ve aydınlatma koşulları ile sürekli değişiyor. Gün batımında, festival atmosferini gösteren gerçek zamanlı video görüntülerinin projeksiyonları, heykelin görünmez hale geldiği ve ardından yeniden ortaya çıktığı gerçeküstü bir etki yaratıyor. Geceleri, “Holoflux” titreyen ışıklar, projeksiyonlar, grafikler ve farklı kimlikler arasında geçiş yapan değişen renk şemaları ile bir hiper nesneye dönüşüyor.