Truva Savaşı'ndan Gladyatör Hastanesi'ne...

Yunanca’dan daha önce kullanılan bir dile ait olduğu düşünülen Pergamos yada Pergamom kelimesi kale anlamına geliyor. Kuruluşu hakkında farklı efsaneler taşıyan Bergama’da yaşamın Prehistorik dönemde başladığı biliniyor ve İ.Ö. 3000’e kadar uzanıyor. Arkaik dönemde başlayan yerleşik kültür, bölgede Lidyalılar, Persler, Yunanlıları ağırlıyor ve Makedonlaylı Büyük İskender ile birlikte yeni bir dönem geçiyor.

İskender’in ölümünden sonra komutanlar arasında miras paylaşımı başlamış, Güney ve Batı Anadolu General Lysimakhos’a kalmıştı. Lysimakhos bu topraklarla birlikte büyük bir savaş ganimetinin sahibi olmuştu. Bu ganimet, 9 bin talant ( kimi kaynaklara göre 180 bin kimi kaynağa göre ise 234 bin kilo ) ağırlığında bir hazine demekti. General Lysimakhos, bir sefere çıkarken hazineyi komutanı olan Philetairos’a emanet etmişti. Lysimakhos’un ölümünden sonra Philetairos, Bergama Krallığını ilan ederek kente çeşitli paralar bastırdı. Kent bundan sonra hızla büyüdü. 1. Eumenes, 1. Attalos, 2. Eumenes, 2. Attalos, 3. Attalos tarafından yönetildi.

Bergama Kralın ölümü ile Roma’ya bağlandı. Cesar’ın ölümünden sonra İ.Ö. 40 yılında Antonius’A kalan Bergama ünlü kütüphanesini bu dönemde kaybetti. Çalkantılı yüzyılalrdan sonra 300 lere gelindiğinde tüm Anadolu kentleri gibi Bergama içinde düşüş başlamıştı. Yoksulluk, depremler, veba ve taht kavgaları.. Roma İmparatorluğunun İ.S. 395 yılında ikiye ayrılması ile , Bergama’da Bizans dönemi başlamış oldu. Hristiyanlığın yayılmasında önemli bir merkez olan Bergama, havari Pavlos’un kurduğu yedi kiliseden birine sahipti. Kent 14. yy Başında Türkler’in eline geçti ve 1345‘ten sonra Osmanlı İmparatorluğu’na bağlandı.

Tarih böylesi çalkantılı yüzyıllarla akıp giderken Bergama bölgedeki önem ve görkemini hiç yitirmedi. Kütüphanesi, parşömeni, tıp merkezleri, psikiyatride attığı dev adımları, kültürü ve sanatıyla insanoğlunu hep kendine hayran bıraktı.

Antik Çağ’ın En Dik Tiyatrosu

Helenistik Dönem’in en muhteşem yapılarından biri olan Bergama Tiyatrosu yüzyıllardır bir kartal edası ile ovayı selamlamaktadır. Bugün bile ziyaretçileri ürkütecek kadar dik bir eğimle kentin batı yamacına yaslanan tiyatro, 2. Eumenes dönemine tarihleniyor. Bergama halkı, 10 bin seyirci kapasiteli bu yapıda hem tiyatro oyunlarını izler, eğlenir, hemde kent yaşamı ile ilgili sorunları tartışırdı.

Kale Dağının Tacı Traian Tapınağı

Bugün Bergama ilçe merkezinin neresinden bakarsanız bakın; antik kentin kurulduğu dağın yamacına yaslanmış tiyatroyu, hemen üstünde de gök yüzüne yükselen o bembeyaz sütunları görürsünüz. Burası Bergama’nın ünlü Traian Tapınağıdır. Tiyatrodan 55 Metre daha yükseğe kurulu bu tapınak, Romalılar’ın neredeyse tanrı mertebesine yükselttikleri İmparatorları Traian ve Hadrianus için yaptırılmıştı.

Traianeum yada Traianus olarak da anılan ve deniz seviyesinden yüksekliği 333 metreyi bulan yapı aynı zamanda Akrapol’ün de en yüksek noktasını oluşturuyor. Mermer Sütunları, Korint başlıkları, işlemeleri ile Helenistik çağın tüm pırıltısını yansıtıyor. Tapınak alanında bulunan bazı kalıntılar burada yer alan heykel boylarının 5 metreye vardığını kanıtlıyor.

Parşömeni Bergamalılar Buldu

Akrapol yani Yukarı Bergama’nın belki de en önemli yapılarından biri daha mevcut değil bugün. Bergama Kralı 2. Eumenes tarafından yaptırılan kraliyet kütüphanesi antik dünyanın en büyük iki kütüphanesinden biriydi. Diğeri İskenderiye’de olan kütüphaneler, iki şehri büyük bir rekabete sokmuştu. Bergama, kitaplarında kullanıldığı papirüsleri İskenderiye’den getiriyordu. Bergama kütüphanesinin ünü gittikçe büyüyünce İskenderiyeliler kızmış ve Bergama’ya gönderdikleri papirüslere ambargo koymuşlardır. Mısır’ın bu yasağı çok geçmeden yeni bir ürün kazandırdı. Bergamalılar kitapları için Papirüs yerine yeni bir malzeme buldular. Keçi derisini işleyerek yaptıkları bu kağıtlara Membrana Pergamena yani Pergamom derileri denildi.

Bugün hiçbir izi bulunamayan ama Athena Tapınağı’nın yanında olduğu tahmin edilen kütüphanenin tam 200 bin kitaba sahip olduğu tüm yazılı kaynaklarda yer alıyor.

Bergama Kütüphanesi, kitaplıktan öte bir müze gibiydi ve döneme ışık tutan pek çok değerli eser ve el yazmalarını saklıyordu. Kitap rafları ile duvarlar arasında bırakılan boşluk bu değerli hazineyi nemden koruyor, okuma salonlarına açılan pencerelerden doğal ışık alıyordu. Bergama’nın Romalılar’a geçisinden sonra Roma Hükümdarı Antonius kütüphanedeki tüm kitapları Mısır Kraliçesi Kleopatra’ya düğün armağanı olarak vermişti. İskenderiye Kütüphanesi’ne olan tutkusuyla tanınan Kleopatra, bu paha biçilemez hazineyi ne yazık ki bir yangında kaybetti. Eski dünyanın iki büyük kütüphanesi de böylece yok oldu..

Ölüm Buraya Giremez

Antik çağın büyük cerrahı Galenos, Gladyatörleri nerede tedavi ediyordu?

Antik çağın en önemli cerrahı Galenos aslen Bergamalıydı. İlk eğitimini mimar ve matematikçi babasından aldıktan sonra İzmir ve İskenderiye’de Tıp ve Cerrahi öğrenimini gördü. Hipokrat öğretilerine sağdık kalarak mesleğini geliştirdi. Galenos’un İS 162- 166 / 169 – 179 yılları arasında Roma’da hekimlik yaparken yazdığı ve bir kısmı günümüze ulaşabilen kitaplar 100 yılı aşkın bir süre cerrahinin en önemli başvuru kaynağı olarak kullanıldı. Çoğu hekimin iyileştiremediği hastaları Roma’da Galenos’un tedavi edebilmesi imparatorun da dikkatini çekti. Markus döneminde saray hekimi ardından Com Madus’un özel hekimi olarak görevine devam etti. Zira Roma’ya gitmeden önce Bergama’da Gladyatör Cerrahı olarak çalışması, önceleri çoğu ölümle sonuçlanan müdahalelerine karşın başarılı tedaviler uygulanmasını sağlamıştı. Galenos’un gladyatörlere uyguladığı cerrahi müdahaleleri Bergama’nın neresinde yapıldı ise daha önce ayrıntılı şekilde hiç tartışılmadı.

Bergama’da gladyatörlerin tedavisinin yapılabileceği mekanlar için ilk akla gelen yer Dinsel ve mistik tıp ağırlıklı tedavi anlayışındaki Askleopion’dur ( Askleopion Bergama’da “İçine ölüm girmeyen hastane” olarak tanımlanır. Buraya getirilen hastaların durumuna bakılarak içeri tedavi merkezine alınır ve sağlıklı olarak taburcu edilirdi.) Ancak bu alan ölümle sonuçlanması kesin olan Gladyatör cerrahı için uygun değildi. Ayrıca yapılan kazılarda hiçbir cerrahi alet grubu da bulunamadı. Kanlı Gladyatör müsabakalarının yapıldığı ilk müdahaleler yapılmış olsa da burası ayrıntılı ve ışık gerektiren ameliyatlar için yetersizdi. Tüm bunlar göz önünde bulundurulduğunda Galenos’un İS157-161/ 162 yıllarında Gladyatörleri tedavi ettiği yer olarak Allianoi akla geliyor.

Yoğurthanlı Barajı gölet alanından kalma tehdidi nedeni ile sıklıkla adı anılan Allianoi de kazılar 400 adete yakın doğrudan ve ilintili cerrahi tıp aleti bulundu. Aletlerin, bulunduğu olasılıkla cerrahi müdahale için kullanıldığı mekanlar İlya çayının kuzey yakasında, köprüyle kuzey kaplıca arasındaki avlulu yapıdaydı. Özellikle bu yapıda bir kutu içerisinden mekana dağıldığı düşünülen ve çeşitlilik gösteren alet grubu yeterince dikkat çekicidir. Daha önemlisi aletlerin işlevine bakılarak hangi odanın hangi cerrahi müdahalelerde kullanıldığı da anlaşılıyor.

Antik Dünya’da cerrahi tıp aletlerinin çoğu askeri hastane, hekim evi gibi kentlerin tıpla ilişkili mekanlarında tanınıyordu. Allianoi’nin hekim evlerinden daha geniş bir alana yayıldığı ve bir kent olmadığı da biliniyordu. Bununla birlikte yakın çevrede bulunan iskeletlerde savunma kırıkları saptandı. Ayrıca kazı alanın yakınlarındaki Koca Koru ve Maymun Sekizi mezarlıklarının çevresinde de yerleşimlere rastlanmadı. Buna karşın her iki alanda erkek mezarlarını işaret eden çok sayıdaki kandil varlığı, bu mezarların bir kısmının tedavisini başarıya ulaşmamış gladyatörlere ait olduğunu akla getiriliyor. Tüm bu veriler ışığında şimdiye kadar sanılanın aksine sağlıkla ilişkili küçük bir yerleşim değildi. Hekimlerin tıbbi mücadelesini gladyatörleri tedavi ederek kazandığı Anadolu’da, henüz benzeri bilinmeyen Roma dönemi askeri hastaneydi. Çağdaşları ile karşılaştırdığımızda Allianoi İ 2. YY’da kaplıcası ve henüz bir kısmı açığa çıkartılmış binaları ile Anadolu için özgündür. 1998 – 2006 yılları arasında kazı çalışmaların devam edilebilmesi bir çok bilinmeyeni daha aydınlatacağı gibi gerçek bilgi hazinesi değerindeki bu yerleşimi kültür tarihimizin önemli bir parçası olarak korumamız gerektiği anlamına gelecektir.

Bergama Kenti, Akrapol olarak anılan Yukarı Bergama ile Asklepion Kutsal Alanı’nın bulunduğu Aşağı Bergama olarak iki büyük alana yayılıyor. Aşağı Bergama sağlık tanrısı Asklepion için kurulmuş büyük bir tıp merkeziydi. Merkeze, şimdi Bergama evlerinin arasında sıkışıp kalmış Viran kapıdan giriliyordu. Asklepion öylesine büyük ve önemli bir tedavi merkeziydi ki “Bu kutsal yere ölümün girmesi yasaktı,” cümlesi yer alır ve gerçekten de ölümcül hastalar ile doğum yapacak kadınlar kabul edilmezlerdi. Daha doğrusu bu kutsal alanda ölüme izin verilmezdi.

Hastalar önce bu büyük kapıda karşılanır, tedavileri yapılır, şifa bulacağına inanılırsa içeriye alınırdı. Via Tecta ( örtülü yol ) ile Asklepion’a geçilir, burada kalıntıları hala ayakta olan bir büyük tiyatro, kütüphane, mozole, çeşme ve pek çok yapı yer alırdı…

Asklepion’da su havuzlarını aşağıdaki yuvarlak yapıya bağlayan 70 metre uzunluğundaki bir yeraltı geçidi, hastaları hem kötü hava koşullarından korur, hem de karanlık, aydınlık, ışık ve sesle tedavilerini sağlardı. Kutsal kaynağın yanında yer alan havuzda hastalar suya girer ( bir nevi Termal Otel gibi ) basamaklarında güneşlenirlerdi. Havuzdan yuvarlak yapıya geçmek için kullanılan bu geçidin tavanında ışık ve hava girişini sağlayan 12 pencere yer alıyor. Bu dehlizde yürütülen hastalar su sesi ve telkin yöntemi ile tedavi edilirdi. Güneş ve çamur banyolarının yararına inanılır, rüyalar, tiyatro oyunları, müzik, spor, bitkisel ilaçlar ve merhemler ile şifa dağıtılırdı..

Bütün bu Heyecanlı geçmişi Assos Ayvalık Turuna katılarak keşfedebilirsiniz. Bu bayram sizde bu keşfe katılın…

Assos Ayvalık turunun detayları ve fiyatları için tıklayın!