Virüs avcısı Türk

Çağımızın AIDS, ebola, hepatit-C gibi adı bile insanları dehşete düşüren hastalıklarına çare bulacak ortak tedavi yöntemi modern tıbbın önceliklerden biri. Geçtiğimiz ayın sonunda Amerikan Ulusal Bilimler Akademisi Tutanakları (Proceedings of National Academy of Sciences) dergisinde yayımlanan bir makale, bu beklentinin hayal olmaktan çıkmak üzere olduğunu, beklenen mucize ilacın üretimi yolunda çok önemli bir adım atıldığını ortaya koydu. Geniş yankı uyandıran makalede “zarflı virüs” denilen ve çevresi bir zarfla kaplı virüslerin tümünü etkisiz bırakan bir maddenin keşfedildiği bildirildi.
Makaleyi kaleme alanlardan biri de Zeynep Akyol Ataman’dı. Ortadoğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) Biyoloji Bölümü mezunu, son 15 yılını Amerika’da bilimsel çalışmalarla geçiren genç bir bilim insanı. Mesleği virüslere kafa tutmak. Doktora çalışması Uzak Asya ve Avustralya’da rastlanan, dev bir yarasanın doğal taşıyıcısı olduğu, beyin zarı iltihaplanmasına neden olan Nipah virüsü. UCLA’ya (University Of California Los Angeles) bağlı Benhur Lee laboratuvarındaki çalışma arkadaşlarıyla birlikte birçok hastalığın birden bileğini bükebilecek buluşla adını yarın tıp tarihine yazdırması hiç de uzak bir olasılık değil.
Bu anti-virüs maddeye verilen isim LJ001. Etki alanı AIDS, grip, hepatit-c veya ebolanın yanı sıra, çiçek, sarı humma, Batı Nil virüsü, Rift Vadisi virüsü, Nipah virüsü gibi gene zarflı virüsler. Fareler üzerinde yapılan denemeler LJ001’in yan etkileri olmadığını gösterdi. Ekipte, LJ001’in hücre zarı üzerinde etkilerini ortaya çıkaran çalışmaları yapan Ataman, bu heyecan verici buluşla ilgili sorularımızı yanıtladı.

Buluşa imza atan ekibin içinde bulunmak size neler hissettiriyor?
ZAA: Bu kadar geniş çaplı potansiyeli olan bir maddeyle çalışmak tabii çok motive edici. Özellikle grip, HIV ve diğer virütik hastalıkların yaygın olduğu bir dönemde bu çalışma daha da önem kazanıyor. Daha sağlıklı bir toplum olabilmemize az da olsa katkıda bulunabilmek çok heyecan verici.

Ekipte farklı farklı ülkelerden gelen araştırmacılar var. Tek Türk sizsiniz...
- Çalışmadaki tek Türk olmak çok gurur verici. Üstelik laboratuvardaki tek biyokimyacıyım da diyebiliriz; dolayısıyla insanların çalışmalarına farklı bir bakış açısı getirebilmek hoşuma gidiyor. Arkadaşlarımın tanıdığı Türkler ben ve eşim. Ülkemi en iyi şekilde temsil ettiğimize inanıyorum.İki bağımsız kadın...

Bugün bulunduğunuz konuma sizi taşıyan ne oldu?
- En büyük şansım annem ve anneannem tarafından yetiştirilmiş olmaktı. Kuvvetli, bağımsız iki kadınla büyüyünce insan ister istemez kendine güvenli oluyor. Bana her türlü imkânı yaratabilmek adına canlarını dişlerine taktıkları için buradayım. Doktoramı Iowa Üniversitesi’nde yaptım. ODTÜ’de aldığım eğitimle yurtdışında zorluk çekmedim, ne kadar değerli hocalarımız olduğunu o zaman anladım.

LJ001’in hastaları iyi etmenin yanı sıra virüslere direnç kazandırma sonucunu doğurabileceğini düşündüğünüz oluyor mu?
- Henüz molekülü karakterize etme aşamasında olduğumuz için olabilecek bütün yan etkileri son ayrıntısına kadar test edeceğiz.

Hedef bu buluştan yola çıkılarak yeni tedavi yöntemleri geliştirilmesi. Siz bu sürecin neresinde olacağınızı tahmin ediyorsunuz?
- Biz elimizden geleni yapıp mevcut viral enfeksiyonları azaltabilecek bu madde üzerindeki çalışmaları sürdürüyoruz. Gönül ister ki madde ilaç aşamasına gelip makul bir fiyatla herkesin hizmetine sunulabilsin. Özellikle fakir üçüncü dünya ülkelerinin bu tip ilaçlara çok ihtiyacı var.

LJ001 nasıl etki ediyor?
Peki, LJ001 zarflı virüsün hücreyi enfekte etme yeteneğini nasıl yok ediyor? İşte yanıt:
1 Virüs zarfı, protein ve lipit moleküllerinden oluşur. Lipidik moleküller hücre zarı ile aynı yapısal özelliklere sahiptir.
2 Virüsün hücreyle kenetlenmesi normalde hücrenin zarında mevcut antenler aracılığıyla gerçekleşir.
3 Lipitik yapının hücre zarında ve virüs zarfında ortak olması, virüsün kalıtsal özelliklerini taşıyan çekirdeğinin hücreye nüfuz etmesi ve iki hücre arasında füzyon sağlanmasını doğurur.
4LJ001 maddesi zerk edildiğinde madde lipit moleküllerine nüfuz eder, ancak protein moleküllere etki etmez.
5Lipit molekülleri tahribata uğramış virüs, kendini yenileyemez. Ancak membranı zarar gören normal hücreler kendini yenileyebilir.

Atatürk’ün karizması etkiliyor
Ofisinizde Atatürk’ün resmini fark etmemek mümkün değil. O resmi seçmenizin özel bir anlamı var mı?
ZAA: Atatürk’ün bu resimdeki ciddiyeti ve karizması çok hoşuma gidiyor. Resmi çektirdiği anda yanında olsaydım gözlerinin içine bakamazdım herhalde. İster istemez insan düşünüyor: O olmasaydı simdi seksen yaşındaki komşumuza satılmış, evde onun kıyafetlerini yıkıyor ve çaresizce birileri ilaç bulsa da benim de hastalıklarım iyileşse diye bekliyor olabilirdim. Ayrıca bazen arkadaşlarım resimle ilgili sorular soruyorlar güzel bir konuşma ortamı açılıyor.