Ksenobiyotikler Her Yerde!

Ksenobiyotik Nedir?
Latince xeno (=yabancı, acayip) kelimesinden türemiş olup dilimize organizmaya yabancı misafir olarak çevrilebilir. Besin maddeleri dışında vücuda alınan olan tüm kimyasal maddelere ksenobiyotik denir. Bu kimyasal maddeler herhangi bir oganizmada üretilmemiştir.

Vücudumuza ağız, deri, solunum başta olmak üzere çok çeşitli yollarla girer ve ve dağılarak istenilen ya da istenmeyen etkilerini oluştururlar.

Hangi Maddeler Ksenobiyotiktir?
-İlaçlar, antibiyotikler, kemoterapotikler
-Kozmetikler
-Gıda katkı maddeleri, tatlandırıcılar
-Böcek ve mantar ilaçları
-Su ve gıdalara bulaşan tarım ilaçları
-Endüstriyel maddeler
-Egzoz ve diğer petrol ürünleri
-Çevresel kirleticiler
-Sigara dumanı
-Küfler
-Gıdalar hazırlanırken oluşan kimyasal ara ürünler
-Metaller (Kadmiyum, Nikel, Kurşun, Krom, Civa, Bakır, Gümüş)
-Atık sulardaki ilaç ve kimyasal madde kalıntıları vd.

Ksenobiyotiklerin Metabolizması:
Çeşitli yollarla vücuda giren ksenobiyotiklerin büyük bölümü emildikten sonra karaciğere gelir . Karaciğerde çeşitli enzimler ile ile biyotransformasyon ve zehirsizleştirilme reaksiyonlarından geçer. Her şey yolunda gitse bile bu enzimatik reaksiyonlar sonucunda her zaman tümüyle toksik olmayan ürünler oluşmayabilir. Daha az toksik, daha fazla toksik veya tümüyle etkisiz son ürünler oluşur ve bunlar eninde sonunda hedef organlarda zararlı etkilerini oluştururlar.

Bu maddelerin çoğu sadece yağda çözünebilir nitelikte olduğu için yine karaciğerde suda çözünebilir hale dönüştürülür ve böylece vücuttan atılımı kolaylaştırılır.

Ksenobiyotiklerin Biyolojik Etkileri:
Kar-zarar dengesi gözetilerek , yararlı etkiler elde etmek amacıyla kullanılan farmakolojik ksenobiyotiklerin (ilaç vd.) yanı sıra ksenobiyotiklerin çoğunluğuna denetimimiz ve isteğimiz dışında maruz kaldığımız söylenebilir. Yararı için kullanılanlar dahil tüm ksenobiyotiklerin her zaman toksik etki oluşturma potansiyelleri vardır. Oluşabilecek toksik etkinin derecesi alınan miktara (doz), vücuda giriş yoluna, temas ve vücutta kalış süresine, vücudun biyokimyasal ve genetik özelliklerine göre değişiklik gösterir. Bu maddeler başta karaciğer , yağ dokusu , kemikler ve beyin omurilik sıvısında birikir buralarda oksidatif stresi arttırırlar.

Farmakolojik ksenobiyotiklerin (ilaçlar) tedavi edici ve olası yan etkilerine ilaveten diğer ksenobiyotiklerin bazı zararlı etkileri şöyle sıralanabilir.

-DNA hasarı, mutasyon
-Uygunsuz bağışıklık yanıtı
-Aşırı duyarlılık reaksiyonlar(allerji)
-Kanserojen etki
-Hormonal bozukluklar
-Düşükler, ölü doğumlar, doğumsal anomaliler
-Nörolojik bozukluklar
-Enfeksiyonlar
-İnfertilite (kısırlık)

Ksenobiyotiklerden Korunmak İçin Ne Yapmalıyız?
-Ksenobiyotiklerin en büyük bölümünü çevresel kirleticiler oluşturur. Bunun için öncelikle çevre kirleticilerin oluşumunu önlemeli ve maruziyetten kaçınmalıyız.
- Gereksiz ilaç kullanımından kaçınmalıyız.
-Ksenobiyotikler ile kontamine olmuş su ve gıdaların bunlardan arındırılması. Sebze ve meyveleri çok iyi yıkayarak tüketilmesi, su kaynaklarının bilinçli seçilmesi
-İşlenmiş hazır gıdalardan uzak durulması
-Zararlı oldukları kanıtlanmış kimyasal maddelerin kullanımının yasaklanması,
-Atık sulardaki kimyasal kalıntıların ve ilaç metabolitlerinin uzaklaştırılması, böylelilkle kullanılabilir su kaynaklarına aktarılmasının önlenmesi

Detoksifikasyon:
Alınacak koruyucu önlemlerin dışında ;
-Vücudumuza bulaşan toksinlerin uzaklaştırılması için barsak temizliği
-Başta metaller olmak üzere çeşitli kimyasalları bağlayan şelatör maddelerin kullanımı
-Detox diyetler
-Su ve su bazlı içeceklerin bolca tüketilmesi,
-Antioksidan sebze ve meyve tüketiminin arttırılması önerilebilir .