Yetişkin Dönem DEHB’inin Yaşamınızı Olumsuz Etkilemesine İzin Vermeyin!

Çocukluk döneminde tedavi edilmeyen DEHB (Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu) yetişkinlikte de ciddi bir problem olarak karşımıza çıkıyor. Çocuklarda aşırı hareketlilik ve buna bağlı belirtiler ön plandayken, yetişkinlerde dikkat eksikliği ve buna bağlı işlevlerin yetersizliği ön plana çıkıyor. Eğitim hayatını da olumsuz etkiliyor ve okul terki gibi durumlar görülebiliyor. İş seçiminde hatalar, kuralsızlık, karar vermede bozukluk, iş yetiştirmede zorlanma, fazla sayıda hatalı iş yapma, iş arkadaşları ile kötü ilişkiler ve sık yapılan iş kazaları gibi pek çok şeye sebep olabiliyor. Bunun sonucunda sık sık iş değiştirme, kovulma, istenilen performansı gösterememe gibi durumlar oluşabiliyor. Ayrıca yapılan pek çok çalışmada DEHB olan yetişkinlerin daha fazla sayıda suça karıştıkları ve tutuklandıkları görülmüş. İyi haber ise DEHB her yaşta tedavi edilebiliyor. Suç oranları, şiddet, bağımlılık ve sosyal bozukluklar ile ilişkili olan DEHB konusundaki sorularımı konularının önde gelen uzmanları yanıtladı.

ABD Harvard Tıp Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Joseph Biederman, Bengi Semerci Enstitüsü’nden Prof. Dr. Bengi Semerci, Mount Sinai Tıp Merkezi’nden Prof. Dr. Jeffrey Newcorn ile DEHB hakkında konuştuk.

DEHB nedir?

Prof. Dr. Bengi Semerci: DEHB nörogelişimsel bir sorundur. Bebeklikten başlayarak erişkin dönemde devam eden bir süreç izler. Her gelişim döneminde farklı bulgular gösterir. Kaygı bozukluğu, anksiyete başta olmak üzere birçok hastalıkla birlikte görülebilir. Tedavi edilmediği zaman ciddi bireysel kayıp ve sorunların yanı sıra iş, evlilik, sosyal yaşam gibi alanlarda ciddi problemlere, suç ve bağımlılık gibi toplumsal kayıplara neden olabilir.

Yetişkinlerde DEHB bireyin sosyal ve iş hayatını nasıl etkiler?

Prof. Dr. Bengi Semerci: Sağlık durumu ve performans iş seçimini ve işi etkileyen bir durumlardır. DEHB bu nedenle iş seçimini ve iş performansını etkileyebilmektedir. Bu herkese olacağı anlamına gelmese de DEHB’in kişin performansı üzerinde doğrudan etkisi vardır. Bir çalışmada, DEHB olan 4-12 yaş arası erkek çocuklar 21-23 yaşına değin izlenmişlerdir. Bu çocukların %41’inin en az bir kez işten kovulduğu yüzde 26’sının iş bulamadığı saptanmıştır. Yetişkin DEHB iş performansında yüzde 4-5 oranında düşüşle ilişkilendirilmiştir.

Özellikle iş hayatında DEHB’li bireyler organize olamama, doğru karar verememe, dürtüsellik nedeniyle iş arkadaşları ile sürtüşmeler yaşama, toplantılara geç kalma, kuralsızlık, yapılması gerekenleri unutma, sık sık hata yapma, işe gitmeme gibi sorunlar yaşayabilirler. DEHB olan bireyler onlardan istenen şeyi anlamakta güçlük yaşayabilirler. Formları doldurmak gibi işlerde esktra zamana ve yardıma ihtiyaç duyabilirler. Randevuları hatırlayamayabilirler.

Benzeri sorunlar sosyal hayattaki ilişki ve evlilikleri de olumsuz yönde etkilemektedir. Yapılması gerekenleri unutma, isteklerini erteleyememe ve dürtüsellik nedeniyle eşi ile daha fazla tartışmaya girme. Risk alımı ve alınan kararların sonunun düşünememe, kötü bütçe yönetimi, aldığı sorumluluğu eksiksiz ve düzgün yerine getirememe sosyal iletişim problemlerine yol açmaktadır. Bunların sonucu olarak suça karışma, trafik veya iş kazası nedeniyle can kaybı, maddi riskler sonucu kendilerine ve aileye verilen zarar gibi pek çok olumsuz duruma rastlanmaktadır.

Prof. Dr. Biederman: DEHB çocukluktan yetişkinliğe bireyin hayatı boyunca devam eder. Okul ve iş hayatını etkiler. Sosyal yaşamda zorluklar yaşanmasına sebep olur. Ergenlerde ve yetişkinlerde işlenen suç oranları, DEHB ile ilişkili bulunmuştur. Aynı şekilde bağımlılıkla da ilişkilidir. Ayrıca yapılan araştırmalar, trafik kazaları ile DEHB arasında yüksek oranda bir bağlantı olduğunu göstermiştir. Dikkati toplayamama, karar verme aşamasında yanlış yapma kazalara zemin yaratır.

DEHB tamamen tedavi edilebiliyor mu?

Prof. Dr. Newcorn: Bu tedaviden ne kast ettiğinize de bağlı. Biz DEHB’den kaynaklanan bozuklukları tedavi edebiliyoruz. Ancak DEHB nedeniyle hayati fonksiyonlarınızda, sosyal ilişkilerinizde yahut iş yaşamınızda sorunlar oluşmuş ise bunu sizin tedavi etmeniz veya o konularda da ayrıca destek almanız gerekebilir. Yetişkin dönemde kişinin yaşamını olumsuz etkilemeyecek düzeyde ve kontrol edebildiğini düşündüğü bulgular varsa, sadece destek alarak devam edebilir. Tedavi alıp almayacağı kişinin kendi kararıdır ama buna yetişkin DEHB’i konusunda çalışan bir hekim tarafından bilgilendirildikten ve sonuçlarını tartıştıktan sonra karar vermesi gerekir. Çünkü uygulanabilecek çeşitli tedavi yöntemleri yetişkinler için de vardır.

DEHB’de doğru tedavi yaklaşımı nedir?

Prof. Dr. Newcorn: Davranışsal terapiden pek çok farklı formdaki ilaca kadar değişen farklı tedavi türleri var. Semptomları gidermede en etkili yöntem ilaç tedavisi. Genellikle ilaç ve terapi birlikte uygulandığında çok faydalı oluyor.

Sorunun çözümü için neler yapılmalı?

Prof. Dr. Bengi Semerci: Sorunsuz çalışmak, kendinizi verimli ve iyi hissetmek, iş yeriniz ve arkadaşlarınız tarafından onaylanmanın yolu bir an önce sorununu tanımlamak ve bir hekimde doğrulatmak olmalıdır. Sonrasında bir yandan tedaviye devam ederken, diğer yandan hem kariyer hem çalışma şeklini gözden geçirerek bazı düzenlemelerin yapılması gerekir.

Erişkinlerde Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu, Tanı ve Tedavi Kılavuzu

Çocukluktan erişkinliğe süren, bireysel olduğu kadar toplumsal sorunlara da yol açabilen DEHB konusunda, “Erişkinlerde Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu, Tanı ve Tedavi Kılavuzu”, Türk Psikiyatri Derneği yayınlarından çıktı. Prof. Dr. Bengi Semerci ve Doç. Dr. Umut Mert Aksoy tarafından yayına hazırlanan kitap, alanında ülkemizdeki ilk kılavuz kitap olma özelliğini taşıyor.

Serap Torun

Twitter: seraptorun73

Instagram: seraptorun