Kornea (Göz) naklinin bilinmeyenleri

Görme kayıplarının tedavisinde uygulanan yöntemlerden biri de kornea nakli. Halk arasında “göz nakli” olarak bilinen kornea nakli, birçok kişi için yeniden görme umudu. Gözün kornea (şeffaf) tabakasını etkileyen hastalıkların tedavisinde başvurulan etkin bir yöntem olan kornea nakli (keratoplasti) ile ilgili merak edilen 10 soruyu konunun uzmanı Prof. Dr. Banu Coşar’a sorduk…

1-Kornea nedir?

Kornea gözün en önündeki saydam tabakadır. Korneayı saatin camına benzetebiliriz. Korneanın görevi göze gelen ışınları kırmaktır.

2-Kornea nakli nedir?

Kornea nakli, yaşamını yitirmiş bir kimseden alınan şeffaf kornea dokusu ile hasta olan korneanın değiştirilmesi işlemidir.

3-Kornea nakli neden yapılıyor, hangi durumlarda gerekli?

Korneada şeffaflık kaybı veya şekil bozukluğu olduğunda görüş azalır. Böyle bir durumda kornea nakli gerekiyor. Ülkemizde kornea naklinin en çok yapıldığı durumlar keratokonus (korneanın öne doğru sivrileştiği bir şekil bozukluğu), psödofakik büllöz keratopati (katarakt ameliyatı sonrası kalıcı kornea ödemi) ve kornea yaralanmalarıdır. Korneanın saydamlığını kaybettiği ve distrofi adı verilen kalıtsal hastalıklar da kornea nakli ile tedavi edilmektedir. Herpetik keratit adı verilen göz uçuğu da ileri olgularda kornea nakli gerektirebilmektedir.

4-Nakil için uygun kornea kimden, nereden alınabilir?

Kornea, çeşitli nedenlerle hayatını kaybeden ancak korneası sağlıklı yapıda olan kişilerden alınır. Ülkemizde vericiden kornea alma yetkisi sadece Göz Bankası personeline ait bir yetkidir. Göz bankaları ise sadece kamu kurum ve kuruluşları ile üniversiteler bünyesinde kurulabilir.

5-Kornea nakli için doku uyumu gerekli midir?

Hayır. Kornea bir organ değil, dokudur. Normal şartlarda damarsızdır. Damar olmayışı bağışıklık hücrelerinin nakil sahasına giremeyişi anlamına gelmektedir. Bu da korneayı karaciğer, kalp, vb. gibi organ nakillerinden farklı kılmaktadır. Kornea için doku uyumu diye bir kavram yoktur.
Verici kornealar göz bankalarında çeşitli testlere tabi tutulur. Bu testler söz konusu korneanın uzun vadede saydam kalıp kalamayacağının anlaşılmasına yönelik hücre sayımı (speküler mikroskopi) ve biyomikroskopi incelemesidir. Ayrıca vericide bulaşıcı hastalık olup olmadığına yönelik kan testleri yapılır, ölüm nedenleri araştırılır. Bu testler sonunda nakil için engel yoksa kornea kullanılabilir. Verici ile alıcı arasında yaş farkının da fazla olmamasına dikkat edilir.

6-Kornea nakli nasıl gerçekleştiriliyor?

Kornea nakli, uyuşturucu damla, iğne veya genel anestezi ile yapılır. Ameliyat 30-45 dakika arası sürer. Ameliyat sonrası ilk gün göze koruyucu gözlük takılır.
Alıcı korneadaki hastalığın durumuna göre; korneanın tüm katmanları ya da sadece alt veya üst katmanları değiştirilir. Tüm katmanların (tam kat) değiştirilmesine “penetran keratoplasti”, alt katmanın (endotel) değiştirilmesine “DMEK”, üst katmanların değiştirilmesine “DALK” adı verilir.
Tam kat nakillerde alıcı ve verici korneadaki kesiler, trefan/panç denen yuvarlak, vakumlu bıçaklarla gerçekleştirilir. Bu kesiler femtosaniye denen lazerle de yapılabilir. Nakledilen kornea, alıcı yatağa yaklaşık 16 adet dikişle tutturulur.
DMEK tekniğinde sadece alt katman değiştirilir. Gözde 1-2 adet dikiş olur.
DALK tekniğinde ise sadece üst katmanlar değiştirilir. Gözde yine yaklaşık 16 adet dikiş olur.

7-Lazerle kornea naklinin avantajı var mı?

Femtosaniye denen lazer ile alıcı ve verici korneanın kesilmesi, kesi yerinde daha iyi uyum olmasını sağlar. Bu da iyileşme sürecinde daha az astigmatizma gelişmesi açısından avantaj sağlar.

8-Ameliyatın riskleri var mı?

Kornea naklinin de her ameliyat gibi riskleri vardır. Tam kat nakillerde ender de olsa, “suprakoroid kanama” adı verilen bir kanama riski vardır. Bu kanama kornea naklinin en korkulan ama nadir riskidir (vakaların %0.45-1.08’inde). Ayrıca enfeksiyon (gözün mikrop kapması), doku reddi, göz içi basınç artışı gibi riskler de söz konusu olabilir. Tam kat nakil veya DALK sonrası astigmatizma sık görülen bir problemdir.

9-Doku reddi nasıl anlaşılıyor, tedavi edilebiliyor mu?

Nakil yapılan hastanın gözlerinde kızarıklık, ışık hassasiyeti, görmede azalma ve ağrı, doku reddi olabileceğine dair belirtilerdir. Doku reddi söz konusu ise hastaların yaklaşık yüzde 90’ında kortizonlu damla/pomad tedavisi ile başarılı sonuç alınır. Doku reddi tedavi ile düzelmezse, kornea naklini yinelemek gerekir.

10-Kornea nakli sonrası gelişen astigmat nasıl tedavi edilir?

Kornea nakli sonrası astigmat, kişiye özel lazer (LASIK) tedavisi ile giderilmektedir. Miyopi ve nadiren izlenen hipermetropi de LASIK ile tedavi edilir. Astigmatizma tedavisi için LASIK dışında başka cerrahi yöntemler de (gevşetici kesiler, sıkılaştırıcı dikişler gibi) uygulanabilmektedir.

11-Kornea nakli sonrası göz hemen görür mü?

Nakil tam kat yapıldı ise veya üst katman nakli (DALK) yapıldı ise, ameliyattan sonraki ilk günlerde görüş çok net olmaz. Görmenin tam netleşmesi için yaklaşık 1 yılın geçmesi ve gözde astigmat yaratan dikişlerin alınması gerekir. Gözde belirgin astigmat yoksa, dikişler alınmayıp, yerinde de bırakılabilir. DMEK denen alt katman naklinde ise yaklaşık 1 ay içinde görme netleşir.

12-Kornea nakli sonrası ömür boyu ilaç veya göz damlası kullanımı gerekir mi?

Nakilden sonra ilk 6 ay-1 yıl boyunca kortizonlu damla kullanılır. Ancak ağızdan hap kullanılması sadece doku reddi durumunda ve kısa süreli olarak gerekir.