Hiperaktivite ciddi bir sorun

Hiperaktivite ciddi bir sorun
Yerinde durmayan, bir anda ortalığı karıştıran, dikkati dağınık, unutkan bir çocuk, büyük olasılıkla 'hiperaktiftir'.. Ve uzmanlara göre, acilen tedavi edilmesi gerekir..
Adam Olacak Çocuk / Ayşegül Aydoğan

Çocuğu hiperaktif olanlar ya da yakın çevresinde hiperakif bir çocuk bulunanlar bilir. Bu çocuklar yerlerinde duramaz, göz açıp kapayıncaya kadar her yerin altını üstüne getirir, düz duvara tırmanırlar. Onlar, aşırı hareketli, çok konuşan, durdurulamayan yaramazlar olarak görülse de, hiperaktivite, çocuklarda zeka ve öğrenmeyi engelleyen önemli sorunlardan biri. Okul dönemindeki çocuklarda öğrenme problemleriyle kendini gösteren hiperaktiflik, tedavi edilmesi gereken ciddi bir durum. Konuyla ilgili bilgileri Prof. Dr. Nevzat Tarhan ve Uzman psikolog Aynur Sayım'dan aldık:

Hiperaktivite nedir, neden olur?
Çocukların aşırı hareketliliği, dürtülerini kontrol edememesi, unutkan ve dikkatsiz olması hiperaktifliğin işaretlerinden. Bu çocuklarda beynin ön bölgesi iyi çalışmaz, dopamin salgısı eksiktir. Bir neden de kalıtım. Yüzde 25'inin özellikle babaları hiperaktiftir.

Hiperaktif bir çocuğun özellikleri nelerdir?
Aceleci ve sabırsızdır. Çok konuşur, söz keser, dikkatsizdir, ani tepki gösterir. Durup dururken yola fırlar, istediği şeyin hemen olmasını ister, kurallara uymaz ve başı sık derde girer. Motor takılmış gibi hareketlidir. Az uyur, unutkandır. Arkadaşlarınca dışlanır. Böyle çocuklarını iple bağlayan anneler var. Çocukların yüzde 5 - 10'unda görülür.

Yaramazlıkla karıştırmayın
Kaç yaşında farkedilir?
Genelde çocuk ilkokula başladığında yani 6 - 7 yaşlarında. Anaokulunda gurup disiplinine uyamadığı için de farkedilebilir.

Her yaramaz çocuk hiperaktif midir?
Hayır. Bazı çocuklar disiplinsizlikten ve şımartılmaktan yaramaz olur. Hiperaktifliğin tanısı ise, aile ve öğretmenin vereceği bilgiler ve hekimin gözlemiyle birkaç görüşme sonrası anlaşılır. Bir de testler ve beyin dalgalarına bakılarak ortaya çıkarılır.

Einstein da hiperaktifti
Hiperaktiflerde hangi bozukluklar görülür?
En önemlisi dikkat eksikliği. Dikkat süreleri çok kısa olduğundan bilgileri oturtmakta güçlük çekerler. Normal ve normalin üstünde zekaya sahip olmalarına rağmen, başarıları, sosyal ilişkileri, kendilerine güvenini azalır.

’Hiperaktif zeki olur' inancı doğru mu?
Genelde evet. Ancak hepsi çok zeki olacak diye birşey yok. Tabii zeki olması başarılı olması anlamına gelmiyor.

Neden başarısız olur?
Dikkatini toplayamadığı için zekasını kullanamaz. Sınıfta birinci olabilecekken 5'inci, 10'uncu olur. Dersten sıkılır, çıkar, sınıfta dolaşır, uzun süre kitap okuyamaz. Ama görsel ve işitsel hafızaları iyidir. Televizyonda gördüğü, duyduğu şeyleri daha kolay aklında tutar.

Yaşadıkları sorunlar nelerdir?
Kurallara uymadıkları için sürekli eleştirilirler. Bu yüzden depresyona girerler. Çok fazla yaralanma ve kazaya maruz kalırlar. Kafalarından dikiş eksik olmaz. Çoğunun ön dişleri kırıktır.

Ünlü hiperaktifler kimler?
Einstein, Benjamin Franklin ve okuyamaz diye öğretmeni tarafından okuldan atılan Edison.

Tedavi oranı yüksek
Hiperaktife nasıl yaklaşmalı?
Anne, baba ve öğretmenin ortak mesaj vermesi önemli. Yanlış yaptığında ceza yerine oyundan mahrum etme, güzel şeyler yaptığında da ödüllendirme kullanılmalı. Aferin demek, öpmek gibi. Öğretmenin de aynı davranışları göstermesi gerek.

Tedavi nasıl yapılır, şansı nedir?
İlaçlarla dopamin eksikliği giderilebilir. Şans yüzde 90'dır. 6 ay sonunda dikkatini toplayabilir. Örneğin 3 - 4 okuyuşta anladığı şeyi bir okuyuşta anlar. Kitabın başında daha uzun süre kalır.

İlaç her çocuğa kullanılabilir mi?
Bazılarında büyümeyi yavaşlatıp, iştahı azalttığından ilaçsız yöntemler kullanılıyor.

Ya tedavi edilmezse?..
Kendini kontrol etmeyi nasıl öğreniyor?
Uyguladığımız davranış tedavisiyle. Bunda ‘dur düşün yap’, ‘dur düşün konuş’ yöntemi kullanılıyor. Hazırladığımız çıkartmaları çocuklar defterine, evinde ve okulunda belli yerlere yapıştırıyor.

Tedavi edilmezse ne olur?
Büyük bir kısmında hiperaktivite geçer ancak dikkat eksikliği devam eder, başarıları düşük olur. Okumaktan hoşlanmayan, kafa yoran işlerden kaçan kişilerin çocukluğuna bakarsanız, çoğu hiperaktif çıkar. Aniden karar verirler, maymun iştahlıdırlar, sosyal ve aile yaşantısında başarısız olurlar. Mücadele güçleri zayıf, strese karşı dayanıklıkları az, kaygılı, rahatsızdırlar. Sık sık depresyona girerler. Dürtü kontrolleri zayıftır.

Hiperaktiflere 'beyin gücü' arttırıcı tedavi Çocuklarda hiperaktivite, dikkat geliştirici 'nörobiyofeedback' yöntemiyle tedavi ediliyor. Ani ve düşüncesiz hareketleri ortadan kaldıran bu yöntemde önce, 'beyin haritalama' denilen sistemle, nerede yavaşlama var, neresi gereğinden daha yavaş ya da hızlı çalışıyor, normal düzeni bozuyor tespit ediliyor. Tespit edilen bölge elektrotlarla eğitiliyor. Psikolog Orhan Gümüşel, bu tedaviyi şöyle anlatıyor:
'Aslında bir oyun terapisi bu. Amaç öğrenme ve konsantrasyon sağlama. Çocuk bunu bilgisayar ortamında oyunla öğreniyor. Oyun oynarken aynı zamanda dikkatini geliştiriyor, otokontrolünü sağlıyor. Sadece düşünerek ve zihnini zorlayarak bunları yapıyor. Bu programlarda beyin gücüyle bilgisayarda uçağı uçuruyor, yarış arabası sürebiliyor. Sıkıcı, bunaltıcı, çocuğu engelleyici değil, devamlı olumlu yönde motive eden, önündeki hedefleri başarmasını sağlayan bir yöntem.'

Başarısızlığın üç nedeni var Okul başarısızlığı ve nedenlerini Prof. Tarhan şöyle anlatıyor: "Okul başarısızlığının üç nedeni vardır; çocuğun kişilik özellikleri, aile ve okulun kendisi.. Çocuğun IQ seviyesinin yaşıtlarına oranla düşük olması, öğrenme güçlüğü, depresyon, davranış bozukluğu, dikkat eksikliği, hiperaktivite, bedensel bir engelinin olması veya görme - işitme kayıplarından kaynaklanır. Aşırı istekleri olan ebevynler de başarıyı engeller. Aile çocuğunu diğer çocuklarla kıyaslamak, yargılamak, eleştirmek yerine çözüm yolları aramalı. Ebeveynler, emir değil fikir veren, nasihat yerine dinleyen, kural koymak yerine örnekler sunan olmalı. Evde gerilim varsa, televizyon, abartılı spor tutkunluğu olan bir ortamsa, çocuk ders çalışmaya yoğunlaşamaz. Okuldaki eğitim programının da çocukların gelişim seviyelerine uygun, öğretmenin de disiplini sağlayabilen, araştırıcı niteliklere sahip olması gerekir."

Çocuğunuz hiperaktif mi? Aşağıdaki sorulara sırasıyla ve çocuğunuzun durumuna en uygun olacak şekilde 'Yok', 'Biraz' ve 'Çok' cevaplarından birini verin. Alttaki puanlama listesine göre daha sonra her cevabın puanını yanına yazıp, sonunda toplayın. Topladığınız puan 19'un altındaysa sorun yok demektir. 19'un üstündeki puanlar içinse mutlaka bir uzmana danışmanız gerekir..
1 - Tepkisel davranışları (nedensiz vurma, itme, çelme takma) var
2 - Yerinde duramaz, sürekli kıpır kıpır
3 - Huzursuz, sürekli ayakta
4 - Çok hareketli, tehlikeli davranışları var
5 - Başladığı işi bitirmez
6 - Ev ödevini yapmaz
7 - Tırnak yeme, parmak emme vb. davranışları var
8 - Karşılık verir
9 - İnatçı, "Hep benim dediğim olsun" ister
10 - Arkadaşlık kurma, sürdürmede sorunları var
11 - Diğer çocuklara kabadayılık taslar
12 - Arkadaşlarına karşı acımasız
13 - Yalan söyler, gerçek olmayan öyküler anlatır
14 - Başka çocukların yap dediği olumsuz davranışları yapar
15 - Kurallara, kısıtlamalara uymaz
16 - Kavgacıdır
17 - Somurtkan, küskündür
18 - Çabuk öfkelenir
19 - Çabuk ağlar
20 - Huy değişiklikleri çabuk, şiddetlidir
21 - Düş kurar, dalar, hayalcidir
22 - Duyguları kolayca zedelenir
23 - Okulda mutsuz bir çocuktur
24 - Diğer çocuklardan daha fazla rahatsız edici
25 - Çalma huyu var
26 - Bedensel yakınmaları var
27 - Başka çocuklar tarafından itilip kakılır, alay konusu olur
28 - Dikkati çok çabuk dağılır
29 - Düşünmeden konuşur

Bedensel ve sosyal zeka için testler Aşağıda verilen sosyal ve bedensel zeka testleri için uygulamanız gereken yöntem de aynı. Soruları okuyun ve çocuğunuzun durumuna uygun olacak şekilde 'Hayır', 'Az', 'Evet' ve 'Çok fazla' cevaplarından birini verin. Bu cevaplara uygun puanı toblodan bulun ve yanına yazın. Sonunda puanlarınızı toplayın ve değerlendirme tablosundan çocuğunuzun bedensel ve sosyal zekasıyla igili sonucu alın..

BEDENSEL ZEKA
• Bir veya birden fazla sporda başarılı
• Uzun süre oturamaz, hareketli
• Amaca yönelik birşeyler yapar
• Dans gibi eğlenceleri sever
• Yeni şeyleri ellemeye, dokunmaya heveslidir
• Konuşurken mimik, jestlerini bol kullanır
• Sök - yap işlerden hoşlanır
• Hareketli şeyleri kolay öğrenir, hatırlar

Değerlendirme
Hayır: 0
Az: 1
Evet: 2
Çok fazla: 3

Puanlama:
0 - 8 : Yetersiz
9 - 16 : Orta
17 ve üstü : Yüksek

SOSYAL ZEKA
• Yaşıtlarıyla konuşmaktan zevk alır
• Lider gibi davranır
• Sorunları olanlara fikir verir
• Arkadaş ilişkilerinde toparlayıcıdır
• İş organize etmeyi sever
• Yakın arkadaşı çok olur
• Sokak yaşamında beceriklidir
• Kendini savunmayı bilir
• Aracılık eder, ilgi gösterir
• Arkadaşlarının duygularını anlar

Değerlendirme
Hayır: 0
Az : 1
Evet : 2
Çok fazla : 3

Puanlama:
0 - 10 : Yetersiz
11 - 20 : Orta
21 ve üstü : Yüksek

YARIN:
• Üstün zeka ve yetenek nedir?
• Üstün yetenekli çocukların özellikleri nelerdir?
• Çocuğunuzun yaşına göre gelişim özellikleri nasıl?
• Ahlak ve işitsel zeka testleri.




YAŞAM