Gamma Knife radyocerrahi tedavisi

Leksell Gamma Kniferadyocerrahi tedavi yöntemi, bu amaçla dünyada uygulanan ilk radyocerrahi yöntemidir (1968). Bazı kopyaları ve benzerleri zamanla kullanıma girmekle beraber halen dünyada en yaygın kullanılan, gelişmiş ülke ve tıp merkezlerinin ilk seçimi olan bir sistemdir.

Gamma Knife radyocerrahi tedavisinde eşzamanlı olarak bir çok noktadan beyindeki bir hedefe odaklanarak gönderilen radyasyon ışınları geçtikleri normal beyin dokusuna önemli bir zarar vermezler. Bütün bu ışın hüzmeleri hedef noktasında toplanarak, bir beyin cerrahının bıçağı gibi davranır ve kafatasını açmadan tümörleri, vasküler hastalıkları yok eder, fonksiyonel beyin hastalıklarını geriletir.
Yıllar içinde sürekli geliştirilen Leksell Gamma Knife radyocerrahi yönteminin en son tasarlanan PERFEXION modeli daha önceki Gamma Knife versiyonlarının yenilenmesi veya güncellenmesinin çok ötesinde özelliklerle donatılmış yeni ve ileri bir Gamma knife yöntemi olarak kabul edilmektedir. PERFEXION modeli ile tedavi tam otomatik hale getirilmiştir. Dijital olarak değişen 3 farklı boyutta kolimatör çapı ve bağımsız hareket eden 8 farklı sektör ile sonsuz sayıda ışın konfigürasyonu sağlamak olanağı vardır. Sonuç olarak hedefte en yüksek oranda doz homojenitesi ve optimizasyonu sağlanabilmektedir. Bu sayede hem tedavi etkinliği, hem de tedavi edilebilen hastalık sınırları artmıştır. PERFEXION ile daha önceki versiyonlara göre tedavi edilebilen alan, tüm kafayı içeren hale getirilmiş diğer yandan sabitleme teknikleri ile paranazal sinüs ve ağız içi tümörleri, servikal bölge tümörleri tedavi alanı içine alınmıştır. Ayrıca tedavi konforunun artması, klostrofobili hastaların rahatça girebileceği bir genişlik ve açıklıkta olması, tedavi süresinin eskiye göre 2 saate yakın kısaltılmış olması diğer avantajlarıdır.

Halen dünyada 275 merkezde Gamma Knife tedavisi uygulanmaktadır. Bugüne kadar Gamma Knife uygulanan toplam hasta sayısı 676 000 civarındadır ve yıllık sayı giderek artarak son yıllarda 65 000’e kadar ulaşmıştır. Tedavi edilen hastalık ve hasta sayısı artması ile oluşan deneyim ve bilgi, Gamma Knife Merkezleri arasında kurulan ağ ile karşılıklı aktarılmaktadır. Biriken bu deneyim dünyada yayınlanan 3000 civarında bilimsel yayınla tıp dünyasıyla paylaşılmıştır. Hastanemizde kurulu bulunan Gamma Knife ülkemizde ve yakın çevrede kurulan ilk PERFEXION cihazlarından biri olma özelliğini taşımaktadır. Bu nedenle hastanemizde ülkemiz hastaları kadar toplam hasta sayımızın % 30’una varan oranlarda çevre ülke hastaları da bu yöntemle tedavi edilmektedir.

ETKİ MEKANİZMASI

Gamma Knife PERFEXION radyocerrahisinde, bir kobalt kaynağından çıkan 192 adet yüksek enerjili ışın huzmesi beyinde keskin sınırlarla işaretlenen alana yüksek bir hassasiyetle yönlendirilir. Birbirinden farklı hareket eden sektörler ve farklı çaplarda kolimatörler ile milyonlarca değişik konfigürasyon sağlanabilir ve bu sayede ışınların şekli ve dozu optimize edilerek etraftaki sağlam beyin dokusuna zarar vermeden sadece planlanan hedefin etkilenmesi sağlanır. Bu tedavi ile tümör veya lezyon hücrelerinin DNA’ları bozulur ve hücre hayatiyetini sürdürme yeteneğini kaybederek apoptosis’e yani yok olmaya doğru gider. Tümör hücrelerinin normal artış hızındaki azalma tümörün zamanla küçülerek kontrol altına alınmasını sağlar. Vasküler hastalıklarda ise damar duvarında kalınlaşma ve sonuçta damarın tıkanması vaskülermalformasyonun kapanmasını sağlar. Tümörün küçülmesi veya vasküler lezyonların kapanması bir süre alır. İyi huylu tümörler ve vasküler hastalıklarda genellikle 18 ay ile 2 yıl arasında, kötü huylu tümörlerde ve metastazlarda büyüme hızı fazla olduğu için birkaç ayda sonuç alınır. Fonksiyonel hastalıklarda ise hedeflenen normal bir beyin bölgesinde küçük bir lezyon oluşturarak bir ablasyon yapılması amaçlandığı için hücre artış hızı çok düşük olan bu hedefe daha yüksek dozda ışın gönderilir. Seçilen hedefte oluşan bu lezyon anormal iletimi bozar ve hareket bozukluğu, ağrı veya epilepsi gibi fonksiyonel hastalık ve bulguların tedavisi sağlanır.

TEDAVİ ADIMLARI

Hasta seçimi ve işlem öncesi: Radyocerrahi tedavi gerekliliği kararı bir beyin cerrahı, radyosyon onkoloğu ve diğer ilgili dal uzmanları tarafından oluşturulan bir konseyin hastanın tüm bilgilerini değerlendirmesi sonrası ortak olarak verilir. Alınan karar ve olası diğer tedavi yöntemleri hasta ve hasta yakınlarına açıklanır. Hasta ve yakınları radyocerrahi işleminin aşamaları, tedavi sonrası takip protokolu ile ilgili bilgilendirilir. Bu işlemin herhangi bir kesiye, saç traşına, genel anesteziye gerek göstermediği ve minimal invaizf bir yöntem olduğu, işlemin gün içinde biteceği hastanın akşamı evinde geçireceği anlatılır.

Çerçeve takılması: Gamma kniferadyocerahisinin en önemli özelliklerinden olan hedefin yüksek doğruluk oranı ile vurulmasını sağlayan aşaması çerçeve takılmasıdır. Dört noktadan vidalar yardımı ile kafaya rijid olarak sabitlenen çerçeve diğer hiç bir radyoterapi yönteminin sağlayamadığı gerçek streotaktikradyocerrahi tedavi olanağını sağlar. Elekta firması tarafından 0.5mm’e kadar hassasiyet garanti altına alınmakla beraber günlük uygulamada hedefe ulaşım çok daha az olarak ortalama 0.15 mm hassasiyetle sağlanmaktadır. Çerçeve hafif sedasyon altında ve sabitleme noktalarına lokal anestezi yapılarak takılır. Hastalar tarafından çok kolay tolere edilen bu işlemin tek dezavantajı 8 yaşından küçük, kafatası kemikleri kalınlığı ve sertliği tam sağlanamamış çocuklardaki uygulanma sınırlamasıdır.
Radyolojik görüntüleme: Çerçeve takılan hasta mevcut lezyon için uygun olan MR, BT veya anjiografi çekimine alınır. Tedavinin hemen öncesinde ve lezyonun son boyut, şekil ve yerini gösteren bir inceleme ile tedavi planlanması önemli bir avantajdır. Özellikle metastazı olan hastalarda günler içinde gelişen yeni bir metastazın bu çekim sırasında yakalanıp tedavi edilmesi sık rastlanan bir durumdur.
Hedef seçimi ve doz planlaması: Radyolojik çekim sonrası hasta odasına alınır ve yaklaşık 1-2 saat süren doz planlaması boyunca dinlenme yemek, içmek vs gibi temel ihtiyaçlarını giderme olanağını bulur. Streotaktik hacim içine alınmış olan radyolojik görüntüler tedavi planlama programı içine alınır. Işınlanacak hedef ya da hedeflerin sınırları belirlenir, gönderilecek doz karar verilir, hedefte doz planlaması yapılır. Bütün aşamalar Gamma Knife ekibi tarafından ayrı ayrı kontrol edilir.

Radyocerrahi tedavi; Planlama bitirilince hasta tedavi ünitesine alınır. Lezyon sayı ve boyutuna göre tedavi süresi bir kaç dakikadan bir kaç saate kadar sürebilir. Tedavi ünitesi son derece aydınlık ve geniş bir alandır. Işınlama üniteside son derece geniştir ve kapalı alan korkusu olan hastalar için bir sorun oluşturmaz. Hasta bir monitör ile tedavi boyunca izlenir ve sesli iletişim yapılır. Herhangi bir sorun ya da sıkıntı halinde tedaviye ara verip daha sonra kalınan yerden devam etmek olasıdır.

Tedavi sonrası: Tedavi bittiğinde çerçeve hastanın başından çıkarılır. Yapılan tedavinin ayrıntılarını içeren bir rapor ve planlama görüntüleri hastaya ya da yakınlarına verilir. Hasta dinlenmek üzere bir kaç saatliğine odasına alınır ve sonra evine gönderilir. Tedavi sonrası hastalarda görülen herhangi bir komplikasyonya da yan etki yoktur.

Takip: Tedavi edilen lezyonun özelliğine göre belli aralıklarla hastalar kontrol edilir ve kontrol amaçlı görüntülemelerperiodik olarak çektirilir.

Op.Dr. Selhan KARADERELER
Hastane : İstanbul Florence Nightingale Hastanesi
Tıbbi Birim : Beyin ve Sinir Cerrahisi