'Üstün zeka' nasıl anlaşılır? Deha çocuklar...
25.09.2020 - 11:22 | Son Güncellenme:
İstanbul Üniversitesi–Cerrahpaşa Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Özel Yetenekliler Eğitimi Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Marilena Zinovia Leana Taşcılar, üstün zekalı bireyler hakkında bilgi verdi. Doç. Dr. Taşcılar, üstün zekalı bireylerde yüksek beklentinin başarısızlık sendromuna neden olabileceğini belirtti. İşte detaylar...
Zekanın toplum içinde çan eğrisi şeklinde dağılırken, bu dağılımda uçlar da görülebilir. Bu bakış açısına göre çan eğrisinin sol tarafında toplumun yüzde 2,14'ünü oluşturan zihinsel engelli bir kesim varken sağ taraftaki yüzde 2,14'lük dilimde ise üstün zekalı bireyler yer alır.
Her 100 çocuktan 2'sinin üstün zekalı olduğunu söylemek mümkün ancak bu yüzde 2'lik dilimdeki çocukları fark etmek, tespit etmek ve tanılamak göründüğü kadar kolay değil.
Deha düzeyindeki çocuklar 10 yaşına kadar yetişkin düzeyinde beceriler geliştirir. Bu çocuklar toplumda "çok daha nadir" olarak görülür.
Üstün zekalılarda erken tanılama
Zihinsel yetenek ve zekanın IQ testleri ile 3 yaşından itibaren güvenilir bir şekilde ölçülebilir. Erken tanılanma hangi yaş düzeyinde yapılırsa yapılsın, amacı çocukların gelişim düzeylerine uygun eğitimsel ihtiyaçlarını erken karşılamak olmalıdır. Bu nedenle de sadece zeka testlerinin uygulanması yeterli değildir.
Bu alanda çalışan uzmanların, çocukların öğretmenlerinden ve ailelerinden aldıkları gelişim bilgilerini de bir araya getirerek zeka testlerinin sonuçlarıyla değerlendirilmesi büyük önem taşır.
Üstün zekalı bireylerin fark edilebilir özellikleri
Bebeğin anlamlı bakışları, uyaranlara verdiği tepkiler, oyuncaklara dikkatini vermesi vesaire bunun bazı göstergeleridir.
Sağlıklı zeka değerlendirilmesinin yapılabilmesi için standart araçlara ihtiyaç duyulmaktadır. Çok küçük yaşlarda yapılan değerlendirmelerin çocukların hızla geliştiği döneme denk geldiği için sağlıksız sonuçlar verebileceği göz önünde bulundurulmalıdır.
Bu özelliklerin dışında erken okuma, sayılara, ölüm, zaman gibi soyut kavramlara erken yaşta ilgi, çok soru ve farklı alanlarda sorular sorma, aşırı duyarlık, duygusal hassasiyet gibi özellikler de dikkat edilmesi gereken önemli noktalardır ve çocuğun üstün zekalı olabileceğine dair ipuçları olarak değerlendirilmektedir.
Üstün zekalı çocukların farklı alanlarda farklı özellikleri bulunur. Bilişsel özellikler açısından bakıldığında özellikle küçük yaşlardan itibaren fark edilebilecek muhakeme becerilerinin iyi olduğu gözlemlenebilir. Hızlı öğrenirler ve geniş bir kelime hazinesine sahiptirler.
Bu bireyler çok uzun süre dikkatlerini odaklayabilir, harf ve sayılara karşı ilgi duyar ve yaşıtlarına kıyasla erken dönemde genellikle yardımsız bir şekilde okuma yazmayı öğrenirler.
Hayvanlara, yaşlılara ve yardıma muhtaç olanlara karşı hassas olduklarını, haklarını savunduklarını ve gelişmiş adalet duygusuna sahip olduklarını görmekteyiz.
Kişilik özellikleri açısından mükemmeliyetçilik özellikleri sergileyebildiklerini, sebatkar olduklarını, işlerini şansa bırakmayıp çaba sarf ettiklerini, lider ruhlu olduklarını, mizah duygularının gelişmiş olduğunu, yaratıcı olduklarını, yüksek özgüvene sahip olduklarını fark etmemiz mümkündür.
Sosyal duygusal gelişim özellikleri açısından baktığımızda genellikle kendilerinden daha büyük çocuklar ya da yetişkinlerle arkadaşlık etmeyi tercih ettiklerini, duygusal ve hassas bir yapıya sahip olduklarını, empati kurduklarını, bazen yalnız kalmayı tercih ettiklerini, yaşına göre olgun davrandıklarını görmekteyiz. Bununla birlikte bu özelliklerin hepsinin aynı anda tek bir bireyde olamayabileceğini de unutmamamız gerekir.
Üstün zekalı olarak tanılanmış bazı bireylerin ifade edilen özelliklerin tam tersi özelliklere sahip olabildiklerini de unutmamak gerekir.
Üstün zeka tanısı almış ancak öz güveni düşük, empati becerisi olmayan hatta arkadaşlarıyla sağlıklı iletişim kuramayan çocuklar da görmek mümkün.
Aileler, şaşkınlık ve yetersizlik hissedebilir
Çocuğun tanılanma yaşı neler yapılabileceğini de az çok belirlemektedir. Eğer erken dönemde tanılandı ise birinci sınıfa başlamadan önce bu çocukların ihtiyaçlarını karşılayabilecek, destek eğitim sınıfı olan okul, özel okul ya da özel öğretmen arayışına girmektedirler.
Pek çok öğrenci birinci sınıfın sonlarına doğru ülke genelinde yapılan Bilim ve Sanat Merkezi (BİLSEM) sınavlarına aday gösterilerek tanı almaktadır. Bu durumda halihazırda bir okula devam etmekte ancak BİLSEM'i kazanırsa hafta sonları ya da okul sonraları oraya da devam etmektedir. Daha ileri yaşlarda tanı alan öğrenciler için durum biraz daha farklıdır. Çünkü ilerleyen yaşlarda BİLSEM'e alınmaları mümkün değildir.
Tanı aldıktan sonra beklentilerin arttığı ve pek çok alanda başarılı olmaları beklendiğini görmekteyiz, ancak bu da dikkatli bir şekilde ele alınması gereken bir konudur. Çünkü bireyde yaratacağı yıpratıcı etkiler onun bu durumla baş etme süreçlerini zorlaştırabilir.
Aşırı yüksek beklentiler ve başka etmenlerin de bir araya gelmesiyle ilerleyen yaşlarda üstün zekalı çocuklarda 'beklenmedik başarısızlık sendromunun' baş gösterdiğini görmekteyiz. Bu durumda olan öğrenciler zamanla öğrenmeye ve okula karşı ilgilerini yitirir ve okuldan uzaklaşmaya başlayarak akademik başarısızlık göstermeye başlayabilir.
