Böbrek taşı kimlerde olur?

Dr. Hasan İnsel

Son yazımda safra kesesi taşlarından bahsetmiştim. Bu yazımda da yine insan vücudunda oluşan başka taşlardan, böbrek taşlarından bahsedeceğim. Ürolog Dr. Serdar Erkan anlatıyor bize böbrek taşlarını.

Böbrek taşları idrardaki tuzların ve minerallerin birbirine yapışması sonucunda oluşur. Bu oluşan taşlar böbreklerde kalabilir veya idrar yollarında gezebilirler. Boşaltım sistemi dediğimiz ve atık maddeleri vücuttan atan sistem böbrekler, idrar boruları, mesane ve idrar yolundan ibarettir. Böbreklerde üretilen idrar, bu sistemde taşınarak mesanede depolanır ve sonra dışarı atılır. Taşlar da bunların herhangi bir yerinde bulunabilirler.

İdrar sisteminin herhangi bir yerinde oluşan taşlar ağrıya, kanamaya, idrar akışında tıkanıklığa ya da iltihaplanmaya neden olabilir. Taşlar, idrarın çok yoğun olmasından veya idrarda taş oluşumunu engelleyen maddelerin bulunmamasından meydana gelir. En sık nedeni idrarda kristal adı verilen ve taş oluşumuna neden olan maddelerin atılımının artmasıdır. Yeterince su içilmemesi de risk faktörü olabilir. Bu nedenle günde 8 - 10 bardak kadar su içmek yararlıdır. Böbrek, kalp veya karaciğer hastalığı gibi nedenlerle su alımınız kısıtlanmışsa, lütfen doktorunuzun önerilerine uyun.

Kalıtsal olabilirler

Böbrek taşları kalıtsal olabilir. Ailenizden birinde böbrek taşı varsa sizde de olabilir. Taşların yaklaşık yüzde 80’i kalsiyumdan oluşur. Taşların boyutları, gözle görülmeyecek kadar küçük, kum boyutlarında veya çapları iki santimetre ya da daha fazla olanlara kadar değişebilir. 'Geyik boynuzu’ adı verilen taşlar, böbreğin içini tümüyle doldurabilir.

Özellikle küçük olanları herhangi bir belirtiye neden olmayabilir. İdrar kesesindeki taşlar, alt karın bölgesinde ağrıya sebep olabilir. İdrar borusunu veya böbreğin çıkışını tıkayan taşlar ciddi ağrılara yol açabilir. ''Renal kolik'' denen bu ağrılar çoğunlukla yan tarafta olan veya karından aşağılara ve uyluk bölgesine yayılan dayanılmaz ağrılarla kendini belli eder. Ağrılar aralıklarla şiddetlenip, hafifleyebilirler. Diğer şikâyetler bulantı, kusma ve idrarda kan bulunmasıdır. Kişi, özellikle taş idrar borusundan aşağı doğru geçerken sık sık idrara çıkma ihtiyacı hisseder.
Taşlar, idrar yolu enfeksiyonlarına sebep olabilir. İdrar yollarını uzun süre tıkadıklarında, biriken idrar, böbreğin şişmesine yol açar ve böbreğe zarar verir.

Tedavi yöntemleri

İdrar tahlilinde kan ve kristal görülmesi öncelikle taş düşündürür. Taşların teşhisi sonografi, röntgen veya bilgisayarlı spiral tomografi gibi görüntüleme testleriyle idrar yollarını inceleyerek konur.

Taşın atılması için doktorunuz genellikle, bol su içilmesini tavsiye edecek ve ağrı kesici ilaçlar verecektir. Eğer taş kendi başına dışarı çıkamayacak kadar büyük ise veya idrar yollarında bir yere takılmışsa (bu 10’da 1 - 2 ihtimaldir) taşlar dışarıdan verilen ses dalgaları ile parçalanabilirler. Bazı taşların ise ses dalgaları ile kırılmak yerine endoskopik yöntemlerle alınması gerekmektedir.
Yeni taş oluşumunu engellemek için alınacak önlemler, taşın bileşimine bağlıdır. Onun için eğer taş düşürdüyseniz bunu saklayın ve doktorunuza götürün. Bu taşlar analiz edilerek tedavi için öneriler verilebilir. 24 saatlik idrarda taş risk analizi yapıp, taş oluşumuna neden olan faktörleri belirlemek ve tedaviyi ona göre planlamak idealidir.

Kalsiyum taşı oluşumuna neden olan idrarda yüksek seviyede kalsiyum bulunmasıdır. Kalsiyum; süt, peynir gibi ürünlerde bulunur. Oksalat taşları ise salatalık, ıspanak, kakao, fındık, biber, çay, kahve, çikolata, çilek gibi oksalat bakımından zengin olan yiyeceklerin aşırı tüketimi sonucunda meydana gelebilir. Bu durum için beslenmede bir değişiklik yapılması yardımcı olabilir. Ürik asit içeren taşlar için et, balık ve tavuk tüketimi düşük olan bir beslenme tavsiye edilir çünkü bu yiyecekler idrardaki ürik asit seviyesini artırır. Ürik asit üretimini düşürmek için doktor ilaç verebilir. Ayrıca bol su içilmelidir.

Riskin arttığı durumlar

C ve D vitaminlerinin günlük önerilen miktarlardan fazla alınması.
Kilo alınması insülin direncine ve idrarla kalsiyum atılımının artmasına yol açarak taş riskinin artmasına neden olur.
Hareketsiz bir yaşam sürmek.
Bazı ilaçlar.
Östrojen düzeyleri düşen menopoz sonrası kadınlarda böbrek taşı gelişme riski artar.
Yumurtalıkları ameliyatla alınmış olan kadınlarda da risk daha fazladır.
Sık sık idrar yolu enfeksiyonu geçirenlerde de risk artmıştır.
30 - 50 yaşları arasındaki erkeklerde böbrek taşları daha sık görülür.