Kadıköy’ü sözlükten okumak

SAFA TEKELİ - Her gün adımladığımız sokaklar, önünden geçtiğimiz tarihi binalar, heykeller, lokantalar; hepsinin anlatacak hikayeleri var, öğrendikçe sahipleneceğimiz pek çok değer var o hikayelerin kuytu yerlerinde. Ünlü bulmaca editörü, araştırmacı yazar ve öykücü İlker Mumcuoğlu’nın hazırladığı “Kadıköy Sözlüğü”nün sayfalarını çevirmeye başladığınızda hepsi âdeta gözlerinizin önünde canlanıyor; hayret ettiğiniz anlar da oluyor, öğrendiğinize sevindiğiniz ya da hüzünlendiğiniz anlar da… Kitabının yayımlandığını göremeden ekim ayında aramızdan ayrılan İlker Mumcuoğlu’dan sonra kitaptaki fotoğrafları çeken dostu İsmail Taşbiçen’in de vefat ettiğini öğreniyoruz. “Moda Sevgilim olmuştu. Güzel Kadıköy’ümüzün her yeri gibi” diyen İlker Mumcuoğlu’nun sözlüğünün rehberliğinde mimarisini, ünlü ünsüz sakinlerini, yaşanmış garip ama gerçek olayları ve ayrıntılarını okuya okuya; meyhanelerinden yeni-eski barlarına renkli simaların bilinmeyen yaşamlarına, bir bulmaca çözercesine Kadıköy’de geziye çıkabilirsiniz.

ABİDİK GUBİDİK: Öztürk Serengil’in, 1961’de Küçük Moda’da işlettiği gece kulübünün adı.

AYRILIK ÇEŞMESİ: Yeldeğirmeni’nde, 1741 yılında Gazanfer Ağa tarafından yaptırılan, kapuağası Ahmed Ağa tarafından imar edilen, kitabesinde “Han Mahmud’un Cenab-ı Kibriya / Zatın etsün menba-ı lutfü ata / Çeşme-i paki Gazanfer Ağa’nın / Geldi bir hayr ehli tarihin didi / Pak ihya eyledi Ahmed Ağa 1154” yazan, eskiden İstanbul’da, savaşa gidecek orduyu, hacca gidecekleri ya da uzun yola gidecekleri uğurlamak için gelinen, çeşmesinden su alınıp gidenin arkasından dökülen, bugün Marmaray, metro duraklarının  bulunduğu semt.

BARIŞ MANÇO: 1943 Üsküdar doğumlu, Moda Yusuf Kamil Paşa Sokak’ta, bugün müze olan evinde yıllarca ailesiyle birlikte yaşayan, 1999’da aramızdan ayrılan ünlü şarkıcı ve besteci.

BOĞA HEYKELİ: Kadıköy Altıyol’da bulunan, 1860’larda, Fransız heykeltıraş İzidor Bonhevr’in yaptığı, Kadıköy’ün simgesi olan heykel.

CAN BARTU: 1936-2019 yılları arasında yaşamış, spora Fenerbahçe’de basketbol oynayarak başlayan, (...) 1956’da Fenerbahçe’de profesyonel futbol kariyerine başlayan, 1961’de İtalya’ya gidip Fiorentina, Venezia ve Lazio’da top oynayan, 1967’de Fenerbahçe’ye geri dönen, ölene kadar Feneryolu’nda oturan, unutulmaz futbolcu, basketbolcu ve spor yorumcusu.

EDMONDO DE AMİCİS: 1874 tarihli İstanbul kitabında, “Üsküdar’ın öbür tarafında, geminin önünden geçtiği, ama o zamana kadar sis altında kalan uzun bir ev, cami ve bahçe dizisi gördüm. Dürbünle bakınca kahvehaneler, çarşılar, Avrupai evler, merdivenler, bahçe duvarları, kıyı boyunca oraya buraya dağılmış küçük sandallar iyiden iyiye görülüyordu. Burası, vaktiyle Bizans’ın rakibi olan Khalkedon’un harabeleri üzerine yerleşmiş, kadıların köyü, Kadıköy’dü” diye yazan İtalyan romancı, öykü yazarı, şair, seyahatname yazarı.

FREDERİCİLERİN KÖŞKÜ     (SARI KÖŞK): Moda Fazıl Paşa Sokak No: 14’te bulunan, Moda’daki birçok güzel yapıda imzası olan Mimar Constantine P. Pappa tarafından 1901’de yapılan, mimarın kendi evi de bu sokağın köşesinde olan, 1800’lü yıllarda İstanbul’a yerleşen İtalyan asıllı Belçika uyruklu tüccar bir aile olan Fredericilerin oğlu Fransuva Frederici ve Modalı Tubinilerin kızı Anet Tubini evlenince Moda’daki bu eve taşınılan, bugün Umman Fahri Başkonsolosluğu Rezidansı olarak kullanılan tarihi bina.

GALİP PAŞA CAMİİ: Erenköy’de, Bağdat Caddesi üzerinde bulunan, Galip Paşa tarafından 1902’de Rum mimar Yuvan Kalfa’ya yaptırılan, diğer adı Hamidiye Camii olan tarihi cami.

HAL BİNASI: Kadıköy dolgu alanına 1927’de İtalyan mimar Ferari tarafından inşa edilen, şimdi konservatuar ve Haldun Taner Sahnesi olarak kullanılan bina.

JACK’S DOG: Suadiye’de Marmaray   durağının karşısında, Çavlan Gücüyener tarafından kurulan, (...) çalışıp köpeğiyle ilgilenemeyen bireyler için kreş görevi de üstlenen kafe.

KADI HIZIR BEY: İstanbul’un fethinden sonra, Fatih Sultan Mehmet’in Khalkedon’a atadığı, Fatih Sultan Mehmet’i yargılayacak kadar adaletli bir kadı olan, Khalkedon’u bahçelerle donatmaya yönelen, tarım bölgesi kimliğini pekiştiren, bölgeye aynı zamanda estetik bir güzellik kazandıran, Khalkedon’a kendi adını verdiren, Kadıköy’ün banisi Kadı.

LEFTER HEYKELİ: Fenerbahçe Spor Kulübü’nün 102. kuruluş yıldönümü 3 Mayıs 2009’da yapılan törenle açılan, taraftar grubu Cefakar Kanaryalar’ın girişimiyle ve taraftarların maddi yardımıyla heykeltıraş Aşan Akın’a yaptırılan, Şükrü Saracoğlu Stadyumu yolu üzerindeki kavşağa, Yoğurtçu Parkı refüjüne konan, Fenerbahçe’nin efsane futbolcusu Ordinaryüs Lefter Küçükandonyadis’in heykeli.

MODA DENİZ KULÜBÜ: 1935’te, Demokrat Parti tandanslı olarak kurulan, kurucuları  arasında Celal Bayar, Zeki Rıza Sporel ve Modalı Whittal Ailesi’nden kişiler olan, ilk yeri bugün Kayıkhane’nin bulunduğu yer olan, 1957’de Mimar Emin Onat’ın yeni binasını yaptığı, Moda’daki seçkinler kulübü.

RAGIP SARICA PAŞA KÖŞKÜ VE KORUSU: II. Abdülhamid devrinde sarayın mabeyincisi olan Ragıp Sarıca Paşa’nın, 1906 yılında, Caddebostan sahilinde A. Jasmund adlı mimara 40 bin altına yaptırdığı, dört katlı, kagir, deniz tarafında bir kulesi olan, halk arasında Küçük Dolmabahçe, Saray Yavrusu ve Perili Köşk gibi adlarla da anılan, 234 milyon değer biçilerek satılmaya çalışılan korulu köşk.

REXX SİNEMASI: Kadife Sokak’ın girişinde bulunan, daha önce yerinde, Afife Jale’nin 1919’da ilk sahneye çıktığı Apollon Tiyatrosu olan, 1930’da Hale Sineması ismini alan, 1961 yılında yıkılıp yerine bugünkü Rexx Sineması yapılan, Koronavirüs salgınından sonra kapatılma kararı alınan sinema.

SAKALLI LÜTFÜ: Asıl Lütfü Seymen olan, Enis Batur’un “İstanbul sahafları için küçük bir kılavuz” adlı yazısında ‘kirli çıkın’ olarak nitelediği, Akmar Pasajı’nın karşısında küçük bir kişinin sığabileceği bir sahaf dükkânı olan, kışın sahafın önünde kömür yakıp mangalla ısınan, Kadıköy’ün simgelerinden biri haline gelmiş sahaf.

TARÇIN: Modalıların can dostu olan, 2016’da ters yönde giden bir otomobil tarafından ezilerek öldürülen, Modalı heykeltıraş İskender Giray’ın heykelini yaparak, sürekli yattığı noktaya yerleştirdiği güzel Moda köpeği.

TARİHİ SÜLEYMAN AĞA PİLAVCISI: Halitağa Caddesi, Şemsitap Sokak’ta hizmet veren, lahana çorbası, kavurmalı pilavı ve kuru fasulyesi meşhur, tarihi pilavcı.

UMUTSUZLAR PARKI: Kadıköylü şair ve sanatçıların, Kadıköy mendireğindeki kayalıklara verdiği ad.

VALPREDA İTALYAN APARTMANI: Yeldeğirmeni, Akif Bey Sokak’taki, 1909’da, Haydarpaşa Garı yapımı sırasında Alman mühendis, mimar ve İtalyan taş işçilerinin kalması için yapılmış, Art Nouveau etkisindeki, İtalyan Apartmanı da denilen tarihi apartman.

VECİHİ HÜRKUŞ ANITI: Kızıltoprak’ta, Bağdat Caddesi ile Recep Peker Caddesi’nin kesiştiği alanda yüksek bir kaide üzerine konulan, Kadıköy Belediyesi tarafından Ersal Yavi, Derya Ersoy, Zafer Dağdeviren ve Ali Yaldır’a yaptırılan, Vecihi Hürkuş’u ayakta, sol elinde pervane, sağ eliyle, sol yanını çevreleyen hilalden gökyüzüne yükselen ve 1930’da Kadıköy’de imal ettiği ilk Türk sivil uçağı Vecihi XIV’ü işaret ederken betimleyen, 2013 tarihli polyester döküm heykel ve rölyefler grubu.

YANYALI FEHMİ LOKANTASI: Osmanağa Camii’nin yanından, Güneşli Bahçe Sokağı’nın başladığı yerde olan, 1919’da açılan, Yanya Köfte’si çok beğenilen tarihi Türk yemekleri lokantası.

ZAHAROF İSKELESİ: Kadıköy’le Mühürdar arasında bulunan, daha sonraları, kum iskelesi olduğu için Kumluk adı verilen, plaj olarak da kullanılan, tüccar Zaharof’un evinin önünden denize uzanan iskele.