Stresle baş etmek için geçmişten günümüze kullanılan yöntemler

Virüs salgını, insanlığın fizyolojik, ruhsal ve ekonomik sağlığını tehdit eden bir gerçek.

‘Hepimiz şu anda yaşadıklarımız karşısında kendimizi korumaya yönelik biyolojik, fizyolojik ve psikolojik tepkiler veriyoruz. Uzun yıllardır çalışmalarını yakından takip ettiğim Uzm. Psikiyatrist Dr. A. Selim Başarır ‘’FELAKET BÖLGELERİNDE RUHSAL RAHATSIZLIKLARIN ÖNLENMESİ, TEŞHİS VE TEDAVİSİ’’ isimli makalesinden bu tepkilere ‘’Stres’’ adını veriyor ve stresi üçe ayırıyor.

Normal stres davranışı;

Bireylerin olan bitenin farkında olduğu, uyanık olduğu ve kararsızlık ve bekleme halinden karar alma ve eylem durumuna geçmesi.

Uyumsuz stres davranışı:

Şaşkınlık, taşkınlık, panik halinde kaçış̧ ve otomatik bilinçsiz hareketleri.

Nevropatik ve psikotik tepkiler:

Nevrotiklerin kaygı, korku tepkileri artar. Taşkınlık, şuursuz olarak felaket alanında gezinmeler de görülebilir.

Stresle baş etmek ve normal stres davranışlarımızı güçlendirmek içinden geçtiğimiz sürecin öncelikli ihtiyacı gibi gözüküyor.

İnsanlık, tarih boyunca yaşamın bir parçası olan ve dönem yaşanan bireysel ve toplumsal olaylarla daha da yoğun baş gösteren stresle baş etmede çeşitli yöntemler kullanmış.

Mesela kadim Çin bilgeliğinin Tai Chi, Chigong gibi teknikler, akupunktur ayak ve yüz masajı ile stresi regule etmeye çalıştığı, Hint ustalarının “kutsal” olarak gördükleri çeşitli mantarları kullandığı biliniyor. Kimi kadim kabilelerde dans, bazılarında müzik, bazılarında ise kabile çemberleri (tüm kabilenin bir çember içinde oturup paylaşımlar yapması) stresle baş etmek için kullanılırmış. Güney Afrikalı yerlilerin, zengin bir kokain kaynağı olan “coca” bitkisinin yapraklarını çiğnediği biliniyor. Kimi kabilelerde bitkiler, bitki özleri ve koku en temel destekçiler olmuş.

Günümüzde sigara, alkol, çeşitli uyarıcı/keyif verici maddelere, televizyon programları ve bilgisayar oyunlarını stresin vermiş̧ olduğu olumsuz durumlardan uzaklaşmanın yolları olarak değerlendirilebiliyor. Oysa bunların sağlıklı bir yol olup olmadığı bir soru işaretidir.

Nefes

Stresle baş etmede kullanılan bir kadim teknik nefestir. Göbek Nefesi adı verilen nefes teknikleri uzun yıllardır kullanılmaktadır. Stres oluşturan durumlarda, panik esnasında kısa ve yüzeysel nefes almaya başlarız. Kısa nefes kana geçen ve dolayısıyla beyne giden oksijen miktarını azaltır; Ritmik, düzenli ve derin nefes alıp vermenin stresin oluşturduğu olumsuz tepkilerin etkisini azalttığı söylenir. Kimi yoga uygulamalarında kişi burnundan derin bir nefes alır, diyafram aşağı itilir. Nefes verilirken de karın içe çekilerek havanın çıkması sağlanır. Bu esnada zihnin olumsuz tekrarları ile araya mesafe koyulur. Stres dengeleyici solunum ritmini destekleyen akıllı telefon veya bilgisayarlarınızda kullanabileceğiniz birçok aplikasyon bulunuyor.

Günü geriye sarma tekniği

Bu tekniğin Mahavir ve Buddha gibi ustalar tarafından çok kullanıldığı söylenir. Yatağa gittiğinizde, başınızı yastığınıza koyduğunuzda tavana bakın. Tam yatağa gitmeden önce ne yaptığınızı hatırlayın. Belki dişlerinizi fırçaladınız, ya da kitabınızı okudunuz. O andan başlayarak günün hatıralarını geri sarmaya başlayın. Tek tek geriye doğru gidin. Sabah yataktan kalktığınız sahneye gelene kadar tüm gününüzü hatırlayın. Belki gün içinde birisi ile konuştunuz veya bir haber okudunuz ve endişelendiniz. Bu anı hatırlayın ve bu ana uzaktan bakın. Bu ana izleyici kalın. Aynı bir nehrin akması gibi, şekil ve isimlerin akması gibi tüm günün akıp geçmesine izin verin. Bu teknik stres oluşturan faktörleri zihinde yersiz yere tutma sürecini azaltmakta da yardımcı olur. Uykunun yetersiz ve kalitesiz olması başlı başına bir stres kaynağı olarak kabul edilir. Benim deneyimime göre bu teknik uyku kalitesini de arttırıyor.

Not tutarak kendini gözlemleme

Günlük tutmak; davranışlarımızın günlük kaydını tutmamız, olaylara nasıl tepkiler verdiğimizi gözden geçirmek ve özdeşleşmeden uzaklaşmamız ve sinir sistemimizi rahatlatmak için kullanılan bir diğer yöntem. İnsanlık tarihi kadar uzun olan not tutma tekniğinin en ilkel kalıntılarını mağara yazılarında, kemiklerin üzerine işlenmiş figürlerde görebiliyoruz.

Gevşeme teknikleri

Gün içerisinde yapılan beden esnetme hareketleri, yürüyüşler, hafif tempolu koşular, çeşitli spor faaliyetleri gibi beden üzerine aşırı yük bindirmeyen egzersizler bedensel gerginliğin azalmasını sağlayarak, kişide stresin olumsuz fizyolojik ve duygusal tepkilerinin etkisini azaltabilir.

Beden taraması

Kişinin belli bir kas grubunu germesi ve ardından gevşetmesi, sonra bu iki durum arasındaki farkı hissetmesi bir yöntem olarak kullanılır. Bu yöntem ile kişi kasların gergin ve gevsek durumlarının farkına varır. Gergin durumu bunu tersine çevirmeyi öğrenir. Aynı şekilde zihinsel olarak bir kas bölgesi üzerinde odaklanılıp o bölgenin kaslarını bilinçli şekilde salıverme, rahatlatma tekniklerinin farklı ifadelerini kadim kitaplarda bulabiliyoruz.

Beslenme

Beslenmenin düzenli ve içeriğinin zengin olması, bedenin direnç kapasitesini arttırmayı sağlayarak kişinin strese dayanma gücünü arttırabileceği söylenir. Kimi uzmanlar alkali beslenmenin stres üzerindeki olumlu etkisinden bahseder. Ayurveda gibi kadim ilimler de dahil olmak üzere beslenme ile stresin etkisi üzerinde çalışan birçok yöntem bulunur.

Mizah

Mizah kişinin özdeşleştiği/içselleştirdiği olaylara uzaktan bakmasına yardımcı olur.

Mizah, stres yaşanan durumların bir tehdit olarak değil daha olumlu algılanmasını sağlayarak olumsuz duygu yükünü hafifletir ve stres düzeyini azaltır. Kabuki veya Meddahlık gibi birçok gelenek uzun zamandır insanların üzerindeki baskı ve gerginliği hafifletmek için kullanılıyor.

Sosyal destek

Susan Pinker ‘’Köy Etkisi’’ adlı kitabında sağlıklı İletişim ve paylaşımın (bir nevi köy kültürlerinin benimsediği etkileşimin) stres üzerindeki faydalarından kapsamlı bir şekilde, bilimsel verilerle bahseder. Stresin ortaya çıkardığı olumsuz duyguları kabul etmek veya inkâr etmek, bu duygularla uzlaşmaya çalışmak için sosyal destek önerir. Yani bir diğerine yardım etmek, bir diğeri ile paylaşmak. Böylece kişi kendi sorunları ile özdeşleşmesinden biraz olsun uzaklaşıp, bir diğeri ile yapıcı bir paydada buluşur.