Fiyort nedir?
Özellikle Norveç dediğimizde akıllara gelen ilk şeylerden birisi fiyortlardır. Adını sıklıkla duyduğumuz ancak çok az bildiğimiz fiyortlara Molatik olduk. Fiyort nedir? Fiyort nasıl oluşur?
Fiyort nedir?
Fiyort, denizin buzul vadilerini basması sonucunda oluşan ve çoğunlukla iç kesimlere kadar sokulan; ince, uzun, genellikle çok derin ve kenarları çok dik körfez. Fiyortlar; genellikle Norveç, Grönland, Alaska gibi kuzey ülkelerinde görülen ilginç bir kıyı tipidir.
Fiyort nasıl oluşur?
Akarsular, dalgalar, akıntılar, medcezir ve buzullar kıyıların şekillenmesinde rol oynar. Bu doğal olaylar sonucunda birçok farklı kıyı tipi oluşur. Bunlardan biri de dünyada eşine en az rastlanan fiyorttur. Buzulların erimesiyle sarp kenarlı vadilerin sular altında kalmasıyla ortaya çıkan bu kıyı tipinin oluşmaya başlaması Kıtaların tek parça halinde olduğu I. Zaman’a kadar dayanır. Yani aynı zamanda jeolojik bir oluşumdur. Bu sebeple çok değerli bir doğal güzelliktir. Fiyortlar deniz seviyesinin 200 metre altına kadar uzanır.
Buzul aşındırması U biçiminde vadileri oluşturduğundan fiyortlar çoğunlukla bu biçimdedir. U'nun alt kesimi su altında kaldığından, fiyortların duvarları su kıyısından dikey olarak yüzlerce metre yükseğe çıkabilir ve kıyı yakınlarında da su derinliği birkaç yüz metreyi bulabilir. Dünyanın en büyük çavlanlarından bazıları, bu tür fiyortların üstünden dökülen küçük akarsularca oluşturulur. Fiyortların genellikle kıvrımlı kanalları ve bazen de keskin köşeleri vardır. Tabanı buzul döküntüleriyle kaplı olan vadi çoğu durumda içerilerdeki dağlara kadar uzanır. Vadinin tepesinde bazen küçük bir buzul kalıntısı bulunur. Özgün vadiyi oluşturmuş olan akarsu, buzun ortadan kalmasından sonra çoğunlukla üst vadinin tabanında yeniden ortaya çıkar ve fiyordun ağzında bir delta yaratmaya başlar. Ancak asıl fiyordun sarp kıyılarında, pek eğimli yamaçlarında, tarım yapılamaz. Topraklar verimli olmadığı gibi iklim de elverişli değildir; vejetasyon dönemi kısa sürer. Ayrıca gemiler için doğal barınak işlevine sahip fiyortlar genellikle gemiciliğin, balıkçılığın gelişmesi açısından da önemlidir. Norveç ekonomisinde deniz teciminin, balıkçılığın bir numara yer tutmasında fiyortların birinci derecede önemi bulunmaktadır.
Fiyort nerelerde görülür?
Fiyortlar; genellikle Norveç, Grönland, Alaska gibi kuzey ülkelerinde görülen ilginç bir kıyı tipidir. Norveç'teki Sognefjord' un derinliği 1.234m, Şili'deki Messier kanalının derinliği ise 1.270m'dir. Bu fiyortlardan özellikle Norveç'tekiler dünyanın en güzel görünümlerini oluştururlar.
