Sanatın ve mimarinin eşsiz kenti: Teos

Seray Şahinler - İzmir Seferihisar’da bulunan Teos, İyonya Bölgesi’nin 12 antik kentinden biri. Zeus ile Smele çiftinin oğulları olan Dionysos’un oğlu Athamas tarafından kurulduğu tahmin edilen Teos, tarihin en önemli ve popüler kentleri arasındaki yer almış. Yapılan arkeolojik kazı ve araştırmalar Teos’a Protogeometrik Dönem’den yani yaklaşık M.Ö. 1000 yıllarından itibaren yerleşildiğini gösteriyor. Fakat tüm Anadolu’da olduğu gibi burası da M.Ö. 545 yılında Pers komutanı Harpagos’un eline geçiyor. Gel zaman, git zaman yaşanan çalkantılı sürecin akabinde 334’te Büyük İskender ile birlikte özgürlüğüne kavuşuyor Teos… 241-197 arasında ise Roma egemenliği altına giriyor.

18.yüzyılda gündemde

Teos’un yüzyıllar sonra yeniden keşfi 18. yüzyıla denk geliyor. Batılı gezgin ve araştırmacılar tarafından ziyaret edilen kentteki arkeolojik kazı ve araştırmalar 1764-1765’te İngiliz Dilettanti Cemiyeti adında Richard Chandler ile Nicholas Revett tarafından gerçekleştiriliyor. Türk bilim insanlarına ait kazı çalışmaları ise 1960’larda başlıyor. 62-67 yılları arasında Ankara Üniversitesi’nden Yusuf Boysal ile Baki Öğün Dionysos Tapınağı, Hellenistik Sur, agora, meclis binası gibi yapıların yanı sıra akropolis, tiyatro ve Nekropolis’te kazı ve araştırma çalışmalarına imza atıyor. 2010’da başlayan kazılar Ankara Üniversitesi, Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesi, Klasik Arkeoloji Anabilim Dalı’ndan Prof. Dr. Musa Kadıoğlu tarafından yürütülüyor.

Milliyet Arkeoloji ve İş Sanat Kültürel Miras Buluşmaları’nın üçüncü durağı olan Teos Antik Kenti’ni Kadıoğlu ile gezdik, çalışmaları yerinde dinledik… Kadıoğlu, kazıya başlamadan önce kolları sıvayarak önce antik kentin yolundan elektriğine, çevre düzenlemesine kadar bütün eksikleri bir bir tamamlıyor. Sonra kazı için hummalı bir çalışma süreci başlıyor. 2010’dan beri süren Akropolis, Dionysos Tapınağı, Tiyatro, Bouleuterion(Meclis Binası), Agora, Agora Tapınağı ve Sarnıç’ta süren çalışmalarla birlikte kentin mimarisinden günlük yaşantısına, ritüellerine kadar pek çok detay gün yüzüne çıkıyor.

Hermogenes etkisi

Teos’u özel ve özgün kılan ise kazı başkanı Kadıoğlu’nun dikkat çektiği mimari yapılar. Kentin başına gelen en güzel şey Hermogenes olmalı. Teos’un mimarı, mermeri ve metinleriyle öne çıktığını vurgulayan Kadıoğlu, Hermogenes’in eseri olan Dionysos Tapınağı’nın kentteki araştırmalarda en çok önem verilen yapı olduğuna dikkat çekiyor. Ayrıca kararnameler, yazıtlar, kral mektupları da kentin tarihine ışık tutan önemli keşifler arasında.

Kentte devam eden ve yapılması planlanan kazılar hakkında bilgi veren Kadıoğlu, “Tapınağı bitirmemiz gerekiyor. Benim buraya başlama nedenim de bu tapınak ve Hermogenes’tir. Bunu tek başımıza araştırmayalım, istedim. Beş grup oluşturduk; hem mimarı hem mimariyi araştırıyoruz. Beş yıl içinde bitecek bu araştırmalar. Agora’yı çok bilmiyoruz, orayı çalışacağız. Tiyatronun rekonstrüksiyonu ve restorasyonu yapılacak. Yine Sarnıç’ın kazısı var, ona devam edeceğiz. Hermogenes öyle önemli bir mimar ki kendinden sonraki bütün tapınakları etkilemiş. Buranın kendi takvimi, bayramı, ritüelleri var ama en karakteristik bileşeni mimarisi. Teos literatüre o renkli mermerleriyle geçmiştir. Ve yazıtlarıyla…” diyor. Tarihin gizemli büyüsüne tanık olmak için Teos’u yılın 12 ayı gezebilirsiniz…

Sanatçıların evi

Dionysos, kültünün kent ve çevresindeki önemi nedeniyle MÖ 3. YY’ın ikinci yarısında şair, müzisyen, tiyatrocu ve şarkıcılardan oluşan Sanatçılar Birliği’ne ev sahipliği yapmış. Fakat bir süre sonra kentte huzursuzluk kaynağı olarak görülen bu topluluk önce Efes’e sonra Myonnessos’a son olarak Lebedos’a gönderilmiş. Ünlü şairler Antimakhos ve Anakreon, filozoflar Nausiphanes ve Aristoteles’in kütüphanesini satın alan Apellikon da Teos’un sanatçıları arasında… Teos’un yedi bin kişilik tiyatrosu ise görülmeye değer.