İstanbul’a bu mozaikler yakışır

Seray Şahinler - "O güne kadar hiçbir duvar resmi yapmamıştık. Sehpa resminin her türlüsünü iyi kötü denemiştik ama duvar bizim için üzerine resim yapılan değil, üstüne resim asılan huyunu huşunu bilmediğimiz bir varlıktı. Karşımıza dağ gibi dikilmişti. Aramızda her fırça vuruşta inip tekrar tırmanılması gereken bir de iskele vardı.”

Kendine özgü motifleriyle binlerce eşsiz tabloda imzası olan Türk resminin ustalarından Bedri Rahmi Eyüboğlu, ilk kez yaptığı mozaik panoların ardından bu ifadelere yer veriyor bir mecmuada yayımlanan yazısında. Yolculuğumuz onun eşliğinde İstanbul’un sembol mekânlarından Unkapanı’ndaki İMÇ Çarşısı’na uzanıyor bu kez. Geçmişte müzik dünyasının kalbinin attığı, yüzlerce manifaturacı dükkânına sahip, bugün hizmet vermeyi sürdüren İMÇ, bir hazineyi barındırıyor bünyesinde. İMÇ Blokları’nda Bedri Rahmi, Eren Eyüboğlu, Füreya Koral, Nedim Günsür gibi isimlerin mozaik panoları ile Kuzgun Acar’ın “Kuşlar” heykeli, Yavuz Görey’in beyaz mermer çeşme plastiği, Ali Teoman Germaner’in doğal taştan duvar rölyefi ve Sadi Diren’in seramik panosu yer alıyor. 1967’de açılan İMÇ’nin duvarlarını süsleyen bu kıymetli eserler zamanla bakımsızlık nedeniyle tahribata uğradı. Kimisinin parçaları yok oldu, kimisinde çatlaklar meydana geldi. Son yıllarda sosyal medyaya da yansıyan mozaiklerin koruma altına alınması çağrısı sonuç buldu. İMÇ yönetimi ve Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi arasında imzalanan protokol çerçevesinde mozaiklerin restore edileceği duyuruldu.

Parçaları evinde duruyor

İMÇ’deki her bir eser çok kıymetli elbette. Özellikle Bedri Rahmi Eyüboğlu’na ait ana caddeye de bakan iki mozaik en çok ilgi görenlerden. Eyüboğlu’nun 1965’te yaptığı mozaikler sanatçının karakteristik motifleriyle bezenmiş bir başyapıt. Eyüboğlu ailesinin mirasına sahip çıkan torun Rahmi Eyüboğlu ile restorasyon duyurusunun ardından soluğu İMÇ mozaiklerinin önünde aldık. “Alınan bu yeni karar, aileyi temsilen bizleri çok heyecanlandırıyor” diyen Eyüboğlu, yenileme çalışmalarının İstanbul’a soluk getireceği görüşünde: “İnşallah ortaya güzel bir restorasyon çıkar ve bu işler şehrin bir parçası olarak İstanbullulara ve turistlere güzel bir anı alanı yaratır. İstanbul’a yakışan bir çalışma. İstanbullular buraya sahip çıkacaktır ki başkaları gelip önüne klima, halı yahut ürün koymasın. En azından bundan önce İMÇ yönetimi Bedri Rahmi’nin eserinin burada olduğuna dair bir şeyler koymuştu. Şimdi yönlendirici bir şeyler eklenebilir. Hâlâ evin bahçesinde bu mozaiklerin parçalarından var. Çünkü kendi evlerini yaparken de mozaik kullanmış dedem. Bunlar bahçede önüme çıkıyor. Camları da mevcut. Restorasyonu yapacak ekip ihtiyaç olursa bahçeye gelip bu orijinal taşları da bulup yerleştirebilirler. Ülkesini bu kadar seven, devamlı çalışan bir sanatçının vefatının üstünden 47 sene geçmişken anılması, sevilmesi çok hoş.”

Bedri Rahmi Eyüboğlu ve eşi Eren Eyüboğlu, Anadolu’dan ilham alan işleriyle Türk resminin güzide sanatçılarından. Sanat tarihinde bıraktıkları iz, bu eserler korundukça daha da güçlenecek. Rahmi Eyüboğlu’nun da dikkat çektiği üzere, mozaikler aslında İstanbulluların. Bu mirası koruyacak olanlar da bizleriz: “Sanatla ilgisi olan herkesin bu eserlere sahip çıkması lazım. Bir şehirde korunan ve kollanan sanat eserleri ‘dünyada neler var’ sorusuna açılan en güzel pencere. Dedemin şiirlerinde çok saygı ve sevgiyle andığı bir sanatçı daha var: Mimar Sinan. Onun işlerine dahi yeni yeni sahip çıkılıyor. İnsanlar bilmeyebilir, ama öğrendikten sonra hikâyesini başkalarına ulaştırabilir. Bir sanatçıyı da bunlar yaşatır.”

Eren Eyüboğlu, Bedri Rahmi Eyüboğlu ve Muhlis Türkmen, Expo’daki mozaiğin önünde.

Brüksel’den kalan son parça

1958’de düzenlenen Brüksel Expo’sundaki Türk Pavyonu’nda Bedri Rahmi Eyüboğlu’na ait 230 metrelik panonun dramatik serüvenine de değinmek istiyorum. II. Dünya Savaşı’ndan sonra gerçekleşen ilk büyük ölçekli sanat fuarlarından olan Expo 58’de Eyüboğlu da vardı.

Eyüboğlu’nun İMÇ için yaptığı mozaiklerde de Türk pavyonundaki duvar mozaiklerinin eskizleri kullanılmıştı. İlgi gören ve Expo’daki büyük ödülün sahibi olan bu pano fuarın ardından 1960’da Türkiye’ye getirildi. Ne var ki Türkiye’de darbeyle birlikte yaşanan atmosfer ortamında, tırlarla taşınan ve Sirkeci’de indirilen pano zamanla ortadan kayboldu ve yıllar sonra Kıbrıs’ta bulundu. Bu eşsiz mozaikten kalan 15 metrekarelik bir parça Bedri Rahmi Evi’nde yer alıyor. Torun Rahmi Eyüboğlu’nun bu sembolik mozaik için bir çağrısı var: “Gurur duyuyorum ve ben zaten elimdeki bu mozaiğe bakıyorum. Fakat Türkiye’ye ödül kazandıran bu mozaiğin İstanbul’da sahnelenmesi hoş olur. Parçalanmadan, restore edilerek İstanbul’un başka bir noktasında sergilenebilir.”

Doğubank ilgi bekliyor

Bedri Rahmi’nin ilgiye mazhar olan bir başka mozaiği ise Sirkeci’deki Doğubank’ta yer alıyor. Sanatçının ilk duvar mozaiği kabul edilen bu yapının üstü bölgedeki tadilat çalışmaları gerekçesiyle kapatılmıştı. 4 No’lu Koruma Kurulu, mimar Seda Özen Bilgili’nin başvurusu üzerine mozaiğin üstünün açılmasına ve sonra yerinde incelenmesine karar verdi. Restorasyon bekleyen mozaik hakkında Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi tarafından bir konservasyon raporu hazırlanıyor. Torun Rahmi Eyüboğlu bu mozaiğin de layıkıyla korunmasını dilediğini söylüyor. Fotoğraf mozaiğin kapatılmadan önceki hâli. 

Bedri Rahmi’nin İMÇ için öğrencileriyle birlikte tamamladığı mozaiğinde Süleymaniye ve Kariye’den esinlenen İstanbul siluetleri oldukça etkileyici.