Çocuklar için kitap seçmek çocuk oyuncağı değil

Michel Tournier’nin çok sevdiğim bir sözü vardır: “Çocuklar için yazmak çocuk oyuncağı değil, zor bir iştir.” Yayıncılık ve çocuk yazını alanında ciddiye alarak kalem oynatmamızı hatırlatan bu söze ekleme yapmak gerekirse “Çocuklar için kitap seçmek çocuk oyuncağı değil, zor bir iştir” diyebiliriz. Merak ve araştırma duygusu, eşsiz sözcük kapasitesi ve hayal gücüyle birer hazine olarak gördüğümüz çocukların kendine ait bir dünyası olduğunu ve çevreyi biz yetişkinlerden farklı algıladıklarını bilerek onları tanımanın, ihtiyaç ve beklentilerinin ne olduğunun farkına varmanın önemini hatırlamalıyız. Sadece yaşına uygun kitap almak değildir doğru tercih yapmak. Örneğin 0-6 yaş grubunda ihtiyaca yönelik olarak adlandırdığımız kitaplar; çocuğun duygu-düşünce-değer sistemine katkıda bulunan ve okula başlama heyecanı, kardeş sevgisi, paylaşım, özgüven gibi temaların didaktik biçimde değil, eğlenceli, samimi ve anlaşılır, anlayışlı bir tonda işlenmesini beklediğimiz hikâyelerden oluşur. Rol model alınan karakterlerin, çocukların kulağına doğru cümleleri fısıldaması gerekir. Bu da ancak çocuğumuzu iyi tanıdığımız ve onunla doğru hikâyeyi eşleştirdiğimizde mümkün olur.

0-3 yaş grubu / Sözcüksüz

Resimler aracılığıyla öyküyü anlatmamızı amaçlar. Çizimlerin, okurun metni doğrudan anlamasına ve anlatmasına uygun olması gerekir.

Çocuğun sıralama becerisini (giriş-gelişme-sonuç) geliştirmeye yönelik ve mantıklı bir olay örgüsüne sahip olmalıdır.

Yaratıcılığını artıracak şekilde sanatsal etki bırakmalıdır.

Boyut, tekrar, hareket gibi öğelerle karakterler hakkında yeterli ipucu verilmelidir.

3-6 yaş grubu / Resimli Öykü Kitapları

Öykü kısa bile olsa mutlaka tam bir öykü olmalıdır.

Karakterler net çizilmeli, diyalog yapısı metne uygun ve düz, akıcı, kimi zaman ahenkli bir dil tercih edilmelidir.

6-9 yaş grubu / İlk Okuma

 Çocuklar bu yaştan itibaren kendi kitaplarını seçmeye başlar, bu nedenle doğru yönlendirilmelidirler. Çünkü bu kitaplar, minik okurların okuma konusunda kendine güvenmelerini ve kitaplarla bağ kurmasını sağlayacaktır.

Resimli öykü kitaplarına göre daha fazla ama çoğunlukla tanıdıkları sözcükler kullanılmalı, yine çizimlerle desteklenmelidir.

9-12 yaş grubu / Orta Seviye

Mantık hataları olmayan, olay örgüsünün kopmadığı ve kahraman inşasında tutarsızlıkların bulunmadığı, araştırmaya ve keşfetmeye dayalı heyecanlı metinler yazılmalıdır.

Ana kahramanın yanı sıra yan karakterler de işlenmeli, yan hikâyelerle ana metin zenginleştirilmelidir.

Amaç doğrudan mesaj vermek değildir. Çocukların keyif almasını sağlayacak, ilgi çeken konu ve karakterler seçilmelidir.

12 yaş ve üstü / İlk Gençlik

Okurların akıl yürütmeyi sevdikleri bir dönem olduğu göz önüne alınarak olayları analiz wedecekleri, gerektiğinde kendi iç dünyalarını yönetmek üzere bağ kuracakları karakter ve metinler ön planda olmalıdır.

Duygusal çatışmanın doğru biçimde çözümlenmesi önemlidir.

Birkaç öneri daha

Çocukların yaş grubuna göre tercihlerimizi belirlerken birkaç madde daha sıralayabiliriz.

Okullarda kitap seçimleri yapan öğretmenlerimiz bu konuda çok hassas ve seçiciler. Aynı şekilde ebeveynler de uzman editörlerin görev aldığı yayınevlerini araştırmaları ve takip etmeleri doğru olacaktır. Çocuk kitapları, yukarıdaki maddelerden de anlaşılacağı üzere metnin uzunluğundan sözcük seçimine; kahramanın yolculuğundan olay örgüsüne; çizim-metin uyumundan tema ve kazanımlara kadar çocuğa görelik ilkesine uygun şekilde hazırlanmalıdır. Çocuk kitapları alanında uzmanlaşan ekipler, bu bakış açısıyla metinleri geliştirir ve yayına hazırlar. 

Çocukları en iyi kendi aileleri tanır. Onun dünyasına ve duygusal yapısına elverişli bir metin olup olmadığını belirlemek için mutlaka kitabı, çocuktan önce ebeveyn okumalı, incelemelidir.

Hem yerli hem de özellikle çeviri metinlerde Türkçe’nin kullanımına dikkat edilmelidir.

Diğer yandan seçilecek kitaplar üzerine yapılan yorumlar okunabilir, çocuk kitabı okuma kulüplerinde uzman ekiplerin değerlendirdikleri kitaplar incelenebilir, kitabı okuduktan sonra çocukla birlikte kurgu-karakter üzerine sohbet edilebilir, mevcutsa sesli kitabı da dinlenerek farklı bir okuma süreci sağlanabilir.

ÖNERİ LİSTESİ

Audrey Penn

“Avucundaki Öpücük”

Chieri Uegaki

“Suki’nin Kimonosu”

Judith Liberman

“Taş Çorbası”

Mavisel Yener

“Sonsuzluk Kütüphanesi”

Ömür Kurt “Yaban Ördeği Ailesinin Göç Yolculuğu”

Asa Lind “Kumkurdu”

Antoine de Saint-Exupery “Küçük Prens”