Bir yer bulalım ‘insandan’ uzak

Efnan Atmaca - Mizantrop; insanlardan uzak durmayı seçen, onların her davranışını hoş görmeyen, bu nedenle de aynı ortamda olmayı istemeyen kişileri tanımlayan bir terim. Bir seçim. Yıllar önce tanıştığım ve adada herkesten izole yaşamasına şaşırdığım biri bana “Kimi kedi sevmez, kimi köpek. Ben de insan sevmiyorum. Bu bir seçim” demişti. Bu terimin içerdiği anlamı en güzel anlatan ise Molière’in aynı adı taşıyan, 1661’de yazdığı, ilk kez 1666’da sahnelenen oyunu. “Mizantrop”, “İnsandan Kaçan” adıyla İstanbul Devlet Tiyatroları tarafından sahneleniyor.

Aradan geçen yüzyıllara rağmen doğası değişmeyen insanı hicvetmeye sürdürüyor “İnsandan Kaçan”. Oyun özetle Fransız soylularının, ayrıcalıklı kesimin yalancı kibarlıklarını, çıkarları uğruna birbirlerinin yüzüne baka baka yalandan iltifat edip arkadan kuyularını kazmasını eleştiriyor. Oyunun başkahramanı Alceste kendini ‘mizantrop’ olarak niteliyor ve bu ikiyüzlülüğe, samimiyetsizliğe karşı savaş açıp dürüstlükten yana tavır koyarak herkesin maskesini düşürmeye karar veriyor. Ancak kimse birinin çıkıp da “Kral çıplak” demesinden hoşlanmıyor. O dönemin seçkinleri birbirlerinin yüzüne karşı gösterdikleri yalancı sevecenliği nezaket olarak niteleyip “Dost acı söyler” lafına hiç de rağbet etmiyorlar. Oyunun rejisörü Cem Emüler klasik bir sahnelemeye giderek Molière’in derin insan analizlerini, ağlanacak hâlimize güldüren ironisini yine ve yeniden seyirciyle buluşturuyor. Alceste, toplumun sahte davranışlarına karşı duyduğu tiksintiyi dile getirirken izleyicilere de insan ilişkilerinin karmaşıklığını sorgulatıyor. Ne yazık ki hiç de eski gelmiyor sahnede anlatılanlar. Dahası tanıdık diyaloglar, göz belertmeler, ağız bükmeler acı bir tebessüm bırakıyor yüzlerde.

Erdem neye yarar?

Klasiklerin hep yeni kalmasının sırrı toplumu ve insanı iyi gözlemlemesinde yatıyor. Molière “Cimri”de, “Kibarlık Budalası”nda, “Hastalık Hastası”nda hep insan doğasının çelişkilerini ve zayıflıklarını ön plana çıkararak içsel çatışmalarını, yanlışlarını, doğrularını anlatıyor. “İnsandan Kaçan”da, Alceste’in adalete ve erdeme olan inancına sığınarak samimiyetsizliğe, çıkar ilişkilerine savaş açmasının sonucunda en yakınlarının bile onunla aynı fikirde olmadığını görmesinden sebep insana küsmesi, komediyle harmanlanmış bir trajedi olarak karşımıza çıkıyor. Alceste’in yolu, Molière ustadan yaklaşık bir yüzyıl öncesi yaşamış Fuzûlî’nin “Boş yere canı yanmaz insanın. Ya bir eksiklik vardır geleceğe dair, ya da bir fazlalık vardır geçmişten gelen” dizelerini akla getiriyor.

İDT’nin yetkin oyuncuları sahnede tüm karakterlerin tabiri caizse ‘u’ dönüşlerini, geri viteslerini, riyakârlıklarını bir Molière klasiğine yakışır şekilde görkemli ama ölçülü bir performansla sergiliyorlar. Söylemi ve mesajı zaten zamansız olan oyunun bu yönünün altı kostüm ile dekorlarla yapılan küçük dokunuşlarla daha da kalın çiziliyor. “İnsandan Kaçan”ın her yaşta yeniden izlenmesi gerekiyor. İDT’nin klasiklere repertuvarında yer vermesi de eğitimsel bir görev niteliği taşıyor.