Meclis’in açılış tarihi duyuruldu

İstanbul’un 16 Mart’ta işgali üzerine Mustafa Kemal, harekete geçmekte gecikmez. İtilaf Devletleri, işgal nedenleri arasında Kuvayı Milliye’yi gösterir. Temsil Kurulu da Anadolu’da İtilaf Devletleri’ne mensup kim varsa gözaltına alınmalarını ve işgal sırasında tutuklanarak Malta’ya götürülenlere karşılık birer rehine olarak harp esiri sayılmalarını emreder. Erzurum’da Lord Curzon’un yeğeni, İngiliz Yüzbaşı Rawlinson tutuklananlar arasında önemli bir isimdir ve onun Malta’ya götürülen Rauf (Orbay) Bey ile değiştirilmesi düşünülür. İngilizler Eskişehir ve Afyon’dan çekilmeye başlar. Eskişehir’de Kuvayı Milliye güçleri, bin kadar İngiliz askerini kuşatır. Yirmi beş kadar İngiliz subayı Ankara’ya getirilir, sokaklarda gezdirilir.

Hamle üstüne hamle

Ankara, bir hamle daha yapar ve Anadolu Demiryollarına el konularak Temsil Kurulu tarafından işletilmesine karar verir. Mustafa Kemal’in emri üzerine Ulukışla’daki demiryolu hattı uçurularak, Anadolu’nun Çukurova ile irtibatı kesilir. Aynı şekilde Batı Anadolu’da da Ali Fuat Paşa, Geyve’deki tren yolunun bozulmasını emreder.

Anadolu’da 43 şubesi bulunan Osmanlı Bankası ile Düyunu Umumiye ve Reji idarelerinin hesaplarına el konulur. Kurumlara İstanbul’a hesaplarını göndermemeleri bildirilir. Kolordulara ve illere gönderilen bir genelgeyle İstanbul’la haberleşmenin kesilmesi emri verilir. Artık Türkiye’nin yönetim merkezi Ankara, yönetim makamı da Temsil Kurulu olmaya başlar. Sonunda 19 Mart 1920 tarihinde, vali ve komutanlara (İllere ve Bağımsız Sancaklara ve Kolordu Komutanlarına) “Olağanüstü Yetkiler Taşıyan Meclis” için seçim yapılması bildirilir.

‘Kurucu meclis’

Mustafa Kemal Atatürk, Büyük Nutuk’ta, bu genelgeyi yayınlanmasına ilişkin gelişmeleri anlatırken, İstanbul’un işgali karşısında alınan “önlemler arasında en önemlisinin; olağanüstü yetkide bir meclisin Ankara’da toplanmasını sağlamak yolundaki millet ve vatan görevimize ilişkin karar ve bu kararın uygulanması” olduğunu belirtir.

Aslında Mustafa Kemal Paşa, bu kararın alınması konusu üzerinde iki gün kadar komutanlarla makine başında (telgrafla) görüşerek düşüncelerini öğrenmek istemiştir. Nutuk’ta şunları kaydeder: “İlk yazdığım müsveddede ‘kurucu meclis’ deyimini kullanmıştım. Amacım da toplanacak meclisin ‘rejimi’ değiştirmek yetkisine ilk anda sahip bulunmasını sağlamaktı. Fakat bu deyimin kullanılmasındaki amacı gerektiği gibi anlatamadığımdan ya da açıklamak istemediğim için halkın alışık olmadığı bir deyimdir, diye, Erzurum ve Sivas’tan uyarıldım. Bunun üzerine ‘olağanüstü yetki sahibi bir meclis’ deyimini kullanmakla yetindim.”

Seçim çağrısı

“Ulusun bağımsızlığını ve devletin kurtarılmasını sağlayacak önlemleri düşünüp uygulamak üzere ulusça olağanüstü yetki verilecek bir meclisin Ankara’da toplantıya çağrılması ve dağıtılmış olan mebuslardan Ankara’ya gelebileceklerin de bu meclise katılmaları” istenen söz konusu genelgenin seçimle ilgili bazı maddeleri şöyledir: “Bu meclise üye seçilecekler, mebuslar hakkındaki yasa hükümlerine uyacaklardır. Seçimlerde sancaklar seçim bölgesi olacaktır. Her sancaktan, beş üye seçilecektir.”

Seçimle belirlenen milletvekilleri ile dağıtılan Osmanlı Mebusan Meclisi’nden kaçarak Ankara’ya gelebilenler, ilk Meclis’te yer alabileceklerdir.

Mebuslar ve işgal kuvvetleri tarafından tutuklanabilecek kişiler, daha önce kararlaştırıldığı gibi gizli millî örgütlerin yardımı ile Ankara’da toplanmak üzere yola çıkmaya başlamışlardır bile. Tehlikeyi ilk sezenlerden biri Halide Edip (Adıvar) Hanım’dır. İlk harekete geçenler Meclis Başkanı Celalettin Arif, Albay İsmet (İnönü) ve Saffet (Arıkan) beyler olur. Mustafa Kemal Paşa, Ankara’ya gelmek üzere yola çıkanların güvenliklerinin sağlanması için geçebilecekleri güzergâhlarda önlem alınmasını kolordulara bildirir. İsmail Fazıl Paşa, Albay Kazım, Binbaşı Saffet, Cami Bey, Adnan (Adıvar) Bey, Trabzon Mebusu Hüsrev (Gerede) Bey, Süreyya Bey, Reşit Bey, Rıza Bey, İstanbul’dan Anadolu’ya ilk geçenlerdir.

DAMAT FERİT’TEN İŞGAL GÜÇLERİYLE İŞBİRLİĞİ

Padişah Vahideddin, artık toplanamayan Osmanlı Mebusan Meclisi’ni 11 Nisan’da kapattığını ilan eder. Bir yandan da Ankara’da bir meclis toplanmasının önüne geçmek için her yola başvurulur. Ankara’da Meclis çalışmaları sürerken, ayaklanmalar baş gösterir. 5 Nisan’da hükümeti kuran Damat Ferit Paşa’nın ilk işi, Anzavur’a “paşa” unvanı vermek olur. Damat Ferit, İngiliz Yüksek Komiseri Robeck’le görüşerek, Anadolu Harekâtı’na karşı Anzavur’dan başka İzmit, Bolu, Trabzon, Kayseri, Harput taraflarına da bazı kişilerin sevk edileceğini, paşalığa yükselttikleri Anzavur için İngilizlerden silah, milliyetçiler aleyhine yayımlanacak ferman ve fetvaları Anadolu’ya dağıtmak için uçak ister.

13 Nisan 1920 tarihlerinde Bolu, Düzce dolaylarında da isyan çıkar. Bu isyan, 19 Nisan 1920 tarihinde Beypazarı’na kadar yayılır. Adapazarı’nda olaylar çıkaran isyancılar, Çatalköprü ve Mudurnu köprülerini tahrip ederler. Anzavur kuvvetleri Edincik’i işgal eder.

MUSTAFA KEMAL NUTUK’TA ZOR GÜNLERİ ANLATIYOR

Mustafa Kemal Atatürk, o günleri Nutuk’ta şöyle anlatır: “Büyük Millet Meclisi’nin toplanmasını ve açılmasını sağlamaya çalıştığımız günlerde, bizi en çok uğraştıran, Düzce, Hendek, Gerede gibi Bolu bölgesindeki yerlerden başlayıp, Nallıhan, Beypazarı üzerlerinden Ankara’ya yaklaşacak kadar genişleyen gericilik ve isyan dalgaları olmuştur. Ben bir taraftan bu dalgaların durdurulmasına çalışırken, bir taraftan da Ankara’da toplanmakta olan ve genel durumu daha iyice bilmeyen milletvekillerini dehşete düşürecek olaylar karşısında bırakmamak ve böyle durumların ortaya çıkmasıyla Meclis’in toplanamaması gibi uğursuz ihtimalleri önlemek çarelerini, düşünüyordum. Bunun için Meclis’in açılmasında acele ediyordum.

21 Nisan tebligatı

Nihayet, gelebilmiş olan milletvekilleriyle yetinerek Meclis’in, Nisanın 23’üncü Cuma günü açılmasına karar verdik. Bu karar üzerine, 21 Nisan 1920 tarihinde bütün memlekete yaptığım tebligat metnini, o günün duygu ve düşüncelerine ne kadar uymak zorunda kalındığını gösteren bir belge olmak bakımından aynen bilgilerinize sunmayı yerinde buluyorum.

‘1- Tanrının lütfuyla Nisanın 23’üncü Cuma günü, cuma namazından sonra Ankara’da Büyük Millet Meclisi açılacaktır.

2 - Vatanın istiklali, yüce Hilafet ve Saltanat makamının kurtarılması gibi en önemli ve hayati görevleri yapacak olan Büyük Millet Meclisi’nin açılış gününü cumaya rastlatmakla, o günün kutsallığından yararlanılacak ve bütün sayın milletvekilleriyle Hacı Bayram Veli Camii Şerifinde cuma namazı kılınarak Kur’an’ın ve namazın nurlarından da feyz alınacaktır. Namazdan sonra, Sakalı Şerif ve Sancakı Şerif alınarak Meclisin toplanacağı yere gidilecektir. Meclise girmeden önce bir dua okunarak kurbanlar kesilecektir. Bu merasimde Camii Şerif’ten başlayarak Meclis binasına kadar Kolordu Komutanlığı’nca askerî birliklerle özel tören düzeni alınacaktır. (...)

6 - Yüce Tanrı’dan tam bir başarıya ulaştırması niyaz olunur.’”

Mustafa Kemal; 22 Nisan 1920’de de Büyük Millet Meclisi’nin açılışını kısa bir genelgeyle tekrar duyurur ve bundan böyle “bütün sivil ve askerî makamların ve bütün ulusun emir alacağı en yüksek kat”ın bu Meclis olacağını kaydeder.

GENELGE GAZETELERDE

21 Mart 1920

Mustafa Kemal’in 19 Mart 1920 olağanüstü meclis toplanacağını duyuran genelgesi üzerine, 21 Mart 1920 tarihli bazı gazetelerin başlıkları:

Alemdar: Ahmet Anzavur Bey, Bursa’nın temizlenmesine doğru. Kuvayı Gayri Milliye’nin hezimeti. 

İkdam: Yarınki Türkiye.

Öğüt: Şimdi bize düşen vazife, süratle Meclis’i toplayarak, sıkı bir birlik, azim ve sebatla hak ve hayatımızı müdafaa etmektir.

İzmir’e Doğru: Anadolu’nun sesi. Ankara’da Meclisi Millî.

Açıksöz: İstanbul’un işgali etrafında. Ankara’da Olağanüstü Yetkileri Olan Meclis.

14 Nisan 1920

Peyamı Sabah’ta Ali Kemal: Ankara’yı boylayan Celalettin Arifler, Adnanlar, Halide Edipler, millî hâkimiyetle küstahça oynuyorlar. Hükümet’e ve büyük bir devlete yıldırımlar yağdırıyorlar. Foyaları şimdi ortaya çıktı.

İzmir’e Doğru : Millî mücadelemizin semereleri.

İkdam: Günün en önemli meselesi, Kuvayı Milliye hakkındaki kararların Anadolu’da meydana getirdiği tesirdir.

İleri: Meclisin (Osmanlı) geçirdiği 12 yıllık evre. (Meşrutiyetin ilanından beri üç defa feshedildi, bir defa da kapatıldı.)

Öğüt: İstanbul’u işgal edenler süngülerine dayanıyorlar. Birlik içinde kuvvetli olmak da büyük bir güç kaynağıdır.