Birinci yılda tarihi adımlar

Ercan Sarıkaya - Milli Mücadele’nin zaferle sonuçlanmasının ardından Mustafa Kemal Atatürk, yeni Türk devletinin yüzünü çağdaşlaşma ve demokrasiye çevirdi. Ankara’nın, Türkiye’nin hükümet merkezi olmasının ardından mevcut rejimin isminin de bütün açıklığıyla konulması, yeni devletin başkanının da seçilmesi gerekiyordu. 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet ilan edildi. Gazi Mustafa Kemal, yeni Türk devletinin ilk cumhurbaşkanı seçildi.  

Zorluklar umudu kıramadı 

Cumhuriyet’imizin en yoğun dönemi ilk yılı oldu. Sonraki yıllarda devrimler gerçekleşti ama yıllarca süren savaşlardan, salgın hastalıklardan, geçim sıkıntısından yorgun düşmüş bir halk... Siyasi tartışmalar, ekonomik sorunlar, nüfus mübadelesi, idari yapıdan eğitime, yargı sisteminden belediyelere kadar her alanda yapılan yenilikler, Anayasa’nın kabulü, halifeliğin kaldırılması, laiklik yönünde yapılan köklü değişimler ve ülkenin yeniden inşa edilmesi... Tüm bunlar olurken bir yandan da günlük yaşam yeni kitapların yayınlanması, sinemalarda gösterilen filmler, tiyatro oyunları, konserler ve spor karşılaşmalarıyla devam ediyordu. Zorluklar umudu hiç kıramadı. Bayramlar da kutlandı, balo salonlarında dans da edildi. Cumhuriyet’in ilk yılında, Meclis’te mebusların, Gazi Paşa’yı karşılayan halkın, grevlerde işçilerin, valiliğe şikâyete giden kadın ve çocukların, her kesimden halkın ortak sloganı şuydu; “Yaşasın Cumhuriyet!” Cumhuriyet’in ilanından önce, Cumhuriyet’e giden yolu hazırlayan pek çok önemli adım atıldığı gibi, Cumhuriyet’in ilanından sonra da ardı ardına devrimler gerçekleştirildi. Tevhid-i Tedrisat’tan kadınlara seçme ve seçilme hakkı verilmesine, laiklikten şapka ve kıyafet devrimine birçok değişiklikle Cumhuriyet’in kimliği belirgin hal aldı.  

Bir günde üç devrim 

Türk devrim tarihinin en önemli üç adımı 3 Mart 1924’te atıldı. 3 Mart’ta Halifeliğin Kaldırılması ve Osmanlı Hanedanı mensuplarının yurt dışına çıkarılmalarına ilişkin kanun TBMM’de kabul edildi.  

Bölünmüş eğitim yapısına son vermek için Cumhuriyet’in ilanın ardından bazı düzenlemeler yapıldı. Bu düzenlemelerden ön önemlisi Tevhid-i Tedrisat Kanunu oldu. Laik eğitim yönünde önemli adım atıldı. 3 Mart’ta Tevhid-i Tedrisat Kanunu TBMM’de kabul edildi ve bütün okullar Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlandı ve medreseler ile mahalle mektepleri kapatıldı. Üçüncü olarak ise Şeriye, Evkaf Bakanlığı kaldırıldı ve Genelkurmay Başkanlığı hükümetten ayrıldı. 8 Nisan’da ise Şeriye Mahkemeleri kaldırılıp ikili yargı sistemine son verildi. 

İkinci anayasa

Cumhuriyet Dönemi’nin ikinci anayasası 20 Nisan 1924 tarihinde kabul edildi. Bu anayasada eşitlik, kişi dokunulmazlığı ve güvenliği, konut dokunulmazlığı, din, vicdan, düşünce, söz, yayım, seyahat, sözleşme, çalışma, mülk edinme, toplantı, dernek kurma gibi özgürlükler teminat altına alındı.

Cumhuriyet’in ilk yılı

Cumhuriyetin birinci yılında çıkan gazete ve dergiler toplum hayatının aynasıydı. O gazete ve dergiler taranarak hazırlanan “Cumhuriyet’in İlk Yılı” kitabı Yapı Kredi Yayınları tarafından yayımlandı. Yaşanan olayların kronolojik sırayla anlatıldığı kitapta, Cumhuriyetin ilk yılında yaşanan siyasi ve toplumsal olayların bazıları şöyle:  

■ 30 Ekim 1923: İlk hükümet kuruldu 

■ 31 Ekim: İki yıldır süren seferberlik kaldırıldı 

■ 3 Kasım: İstanbul’un işgali ile işgalcilerin karargâh olarak kullandığı Harp Akademisi beş yıl sonra yeniden açıldı. 

■ 13 Kasım: Mustafa Kemal Paşa Çankaya’da öğle yemeğinde kalp spazmı geçirdi. 

■ 18 Kasım: Türkiye’de yaşayan 900 bin kadar Anadolu ve Trakya Rum’u ile Yunanistan’da yaşayan 400 bin Müslüman’ın zorunlu mübadelesi başladı.  

■ 19 Kasım: Şark Demiryolu grevi; Cumhuriyetin ilk günlerinde gerçekleşen en geniş ölçekli grevdi. 1200 işçinin katıldığı grev 26 Kasım’da sona erdi.   

■ 11 Aralık: Nüfus kâğıtları değişti ve cüzdan şeklini aldı. 

■ 1 Ocak 1924: Yıl grevlerle başladı. Liman kılavuzları ile Tramvay şirketi işçileri grev yaptı. Grevler 20 gün içinde anlaşma ile sonuçlandı.  

■ 6 Mart: Galatasaray ve Fenerbahçe Taksim Stadyumu’nda maç yaptı. 

■ 22 Nisan: TBMM’de Anadolu Demiryolları ile ilgili kanun kabul edildi. Kanun ile Anadolu demiryollarının satın alınması süreci başladı.  

■ 7 Mayıs:  Milli futbol takımı Paris Olimpiyatları için hareket etti. 

■ 29 Ağustos: Mustafa Kemal Paşa, eşi Latife Hanım ile birlikte  51 gün süren yurt gezisine çıktı ve 21 kenti ziyaret etti.