ABD zırhlısının tarihi ziyareti

Türkiye’nin Washington Büyükelçisi Münir Ertegün, 11 Kasım 1944’de kalp krizi sonucu vefat ettiğinde, naaşının, Türk ve dünya siyasetinde yaratacağı etki konusunda kimsenin bir fikri yoktu.

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra, 1945 Temmuz’unda toplanan Potsdam Konferansı’nda, Sovyetler Birliği, Türk-Sovyet sınırında kendi çıkarına değişiklik yapılmasında ısrar ediyordu. ABD ise bunun ilgili iki devlet arasında bir konu olduğunda diretiyor; konferanstan sonra Türk Boğazları konusundaki görüşünü yeniden gözden geçiriyor ve 1946 yılından itibaren Türkiye’nin toprak bütünlüğü ile de yakından ilgilenmeye başlıyordu. Sovyetler Birliği’nin Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin yeniden düzenlenmesini ortaya atması ve Kars ile Ardahan’ın, Gürcistan ve Ermenistan’a bırakılması yönündeki istekleri de Türkiye tarafından tepkiyle karşılanıyordu.

İşte tam bugünlerde, Büyükelçi Ertegün’ün, savaş nedeniyle Türkiye’ye götürülemeyen naaşı gündeme gelir. T.C. Hükümeti, Ertegün’ün vefatından sonra, diplomatik teamüllere uygun olarak, cenazenin bir savaş gemisi ile ülkesine getirilmesin istemiş, buna uygun yanıt veren ABD hükümeti, savaş nedeniyle nakil konusunu ertelemiştir. Artık Ertegün’ün naaşı Türkiye’ye götürülebilirdi.

Törenle yola çıktı

Washington’daki Arlington Ulusal Mezarlığı’nda muhafaza edildiği lahit odasından alınan Ertegün’ün naaşı, küçük bir törenin ardından, trenle New Jersey’e götürülür ve orada Missouri Zırhlısı’na konulur. Özel olarak ABD’ye giden Dışişleri Bakanlığı protokol müdürü Kadri Rıza, Truman’ın özel elçisi Weddell de Missouri’ye binerler. Washington’daki törende bulunan ABD Avrupa Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Hevitt kafileye sonradan Cebelitarık’ta katılır.

“Missouri” ve ona eşlik eden “Providence” ve “Power” gemileri, 23 Mart akşamı New York’tan yola çıkar. Missouri’nin gezisi sırasında Amerika’dan haber ve fotoğraf servis edilir. Basın, “Missouri”nin Türkiye’ye yaklaşmasını devamlı izler, okurlarına yansıtır. Türk basını da ziyaret haberini sayfalarına taşır.

Görkemli karşılama

İstanbul Belediyesi, büyük bir temizlik kampanyasıyla kolları sıvar; Beyoğlu’ndaki eğlence yerleri yeniden düzenlenir. Genelevlerin bulunduğu Abanoz Sokağı temizlenir, evler içten ve dıştan badana edilir. Tekel idaresinin özel olarak Amerikalı konuklar için hazırlattığı “Missouri” sigaraları piyasaya sürülür, Beden Terbiyesi Genel Müdürlüğü çeşitli spor karşılaşmaları için düzenlemeler yapar.

Türk donanmasına bağlı “Muavenet”, “Sultanhisar”, “Demirhisar” muhriplerince Samos açıklarında karşılanan Missouri, Providence ve Power, 5 Nisan 1946 sabahı saat 08.00’de İstanbul’a varır. 270 metre uzunluğundaki, 57 bin ton ağırlığındaki dev zırhlı, Boğaz’a sığamadığı için Kız Kulesi açıklarında, “Providence” ise Dolmabahçe Sarayı önünde demirler.

Konuklar saat 10.00’da Dolmabahçe rıhtımına çıkar. Burada başlatılan cenaze töreni için Taksim-Beşiktaş arasındaki yollar trafiğe kapanır.

Dış politikada ipuçları

Cenaze törenine Cumhurbaşkanı’nı temsilen İstanbul Valisi ve Belediye Başkanı Lütfi Kırdar, Oramiral Hewitt, özel temsilci Weddell ve öteki yetkililer katılır. Cenaze töreni Beşiktaş Sinanpaşa Camii önünde sona erer. Ertegün’ün cenazesi, Üsküdar’da Özbekler Tekkesi’ndeki dedesi İbrahim Edhem Efendi’nin de bulunduğu aile kabristanına defnedilir. Cenaze töreninden sonra konuk gemiler basının ve vatandaşların ziyaretine açılır.

Oramiral Hewitt ve özel elçi Wendell, o gece Ankara’ya geçerler. Cumhurbaşkanı İsmet İnönü ve Başbakan Şükrü Saracoğlu tarafından 6 Nisan’da kabul edilen konuklara ve yabancı gazetecilere, Cumhurbaşkanı İnönü’nün söyledikleri, Türkiye’nin yeni ABD politikasının ipuçlarını verir: “Amerikan donanmasına mensup gemiler bize ne kadar yakın bulunursa o kadar iyi olur.”

Siyasal ekonomik ve askeri iş birliği

İkinci Dünya Savaşı’nı sona erdiren anlaşmanın imzalanmasına sahne olan USS Missouri Zırhlısı’nın 5-9 Nisan 1946 tarihleri arasında İstanbul’a yaptığı ziyaret, kimi tarihçilere göre, yakın tarihimizin dönüm noktalarından biridir. Türkiye’nin 1940’lı yılların ikinci yarısında ABD ile siyasal-ekonomik-askeri-kültürel ilişkilerini hızla geliştirdiği, 1950’de NATO’ya üyelik için başvurduğu, 1951 yılında NATO’ya girerek, Batı ile çok yönlü bir bütünleşmeye giriştiği düşünülürse Missouri’nin ziyaretinin bu sürecin başlangıç noktasını oluşturduğu söylenebilir. Missouri’nin İstanbul’u gelişi, Türk hükümeti açısından Sovyetlere karşı yalnızlığın bitişi anlamına da geliyordu.

Gazeteler Missouri haberleriyle dolu

Missouri haberleriyle dolu olan gazetelerin başyazarları, o günlerde kaleme aldıkları yazılarına şu başlıkları atıyorlardı:
Tanin: Bir Dostluk Tezahürü, Ahmet Şükrü Esmer.
Cumhuriyet: Dost Amerikan Denizcilerini Karşılarken, Nadir Nadi.
Cumhuriyet: Amerika, Orta Doğu’nun Koruyucusudur, Abidin Daver.
Vatan: Çelikten bir Barış Elçisi, Ahmet Emin Yalman.

Ekonomide acı reçete

DYP-SHP Hükümeti, IMF’nin isteği doğrultusunda hazırlanan ekonomik paketi açıkladığında takvim 5 Nisan 1994 tarihini gösteriyordu. DYP Genel Başkanı Başbakan Tansu Çiller, koalisyon ortağı SHP’nin Genel Başkanı Murat Karayalçın ile düzenlediği basın toplantısında, “Paket acı verecek ama başka çaresi yok” diyordu. Ekonomik istikrar paketi daha çok çalışanları etkiliyor, başta akaryakıt olmak üzere KİT ürünlerine yüzde 100’e yakın zamlar yapılıyordu. Sosyal demokratların Cumhuriyet tarihinde ilk defa imza attıkları istikrar paketinden 38 trilyonluk tasarruf bekleniyordu. Zam paketinin geç açıklanmasının en çok stokçuya yaradığı belirtiliyordu. Merkez Bankası resmî kuru, özel sektöre ve kamu sektörüne ait 10 büyük bankanın kurlarının ortalamasını alarak belirlemeye başlıyor, doların satış kurunu 32.530 lira olarak açıklıyordu. Fiili devalüasyon oranı ise yüzde 38.8’i buluyordu. Paket hakkında ANAP Genel Başkanı Mesut Yılmaz, “24 Ocak kararlarının kötü kopyası” olduğunu iddia ediyor, SHP Ankara Milletvekili Profesör Mümtaz Soysal ise “Çalışana ağır bir kazık” yorumunu yapıyordu. Çiller’in partisi DYP’den de zamlara büyük tepki gelmişti. 

İkiz Kuleler hizmete girdi

ABD’de 11 Eylül 2001’de girişilen terör saldırısında yıkılan İkiz Kuleler (Dünya Ticaret Merkezi),  5 Nisan 1973 yılında kullanıma açıldı. Toplam maliyeti 900 milyon doları bulan devasa yapı, büyüklüğü nedeniyle mimari yönden eleştirilmişti. Ancak mimarı Minoru Yamasaki, Manhattan’ın nüfusu ve arsa değerlerini gerekçe göstererek, dikey yükselmenin bir zorunluluk olduğunu ve yüksek binaların daha fazla kamusal alana yer açacağını savunuyordu. Proje, Emery Roth&Sons şirketince yürütülmüştü. 

El Kaide’nin üstlendiği saldırı, kaçırılan 4 yolcu uçağıyla düzenlenmişti. Uçaklardan ikisi İkiz Kuleler’e çarpmış, bir diğer uçak Pentagon’u hedef alırken, dördüncüsü F-16’lar tarafından Pensilvanya kırsalında düşürülmüştü.

İkiz Kuleler’de 2 bin 606 kişi, Pentagon’da 125 ve kaçırılan uçaklarda ise 246 kişi hayatını kaybetmişti. Saldırılarda, 19 teröristle toplam ölü sayısı 2 bin 996 olmuştu.

Saldırıların ardından ABD Başkanı George W. Bush, Afganistan ve Irak’a girme kararı almış, Orta Doğu’daki savaş yanlısı politika izlemeye başlamıştı. Saldırı yeni dünya düzeni diye bir kavramın ortaya çıkmasına neden olmuştu. 

Yıkılan İkiz Kuleler’in yerine Ulusal 11 Eylül Anıtı ve Müzesi yapılacaktı.