Kafiye Şeması Nedir? Kafiye Örgüsü Nasıl Bulunur?
26.05.2021 - 23:17 | Son Güncellenme:
Nazım birimi beyit, bend ya da kıta olan şiirlerde, dizelerin sonundaki kelimelerdeki ses benzerliğine kafiye denir. Hem halk ve tekke edebiyatında hem de divan edebiyatında kafiye şemaları aynıdır. Örneğin düz uyakların uyak örgüsü aaaa, çapraz uyakların kafiye örgüsü ise abab şeklindedir. Kafiye şeması nedir? Kafiye örgüsü nasıl bulunur? Örnek şiirlerle birlikte derledik.
Geleneksel Türk edebiyatında düz ve çapraz uyak dışında yer alan diğer kafiye örgüleri şu şekilde sıralanabilir: 1- Mani tipi Kafiye 2- Sarma Kafiye 3- Örtüşük Kafiye
Kafiye Şeması Nedir?
Mısraların sonunda yer alan sözcüklerin diğer dizelerde yer alan kelimelerle olan ses benzerliğine kafiye şeması denir. Hem halk şairleri hem de gazel, kaside, tahmis ve murabba türünde eserler yazan divan şairleri, kafiye örgülerine göre eserler kaleme almıştır.
Kafiye şemasının amacı şiirlerin çok daha ahenkli bir şekilde okunmasını sağlamaktır.
Kafiye Örgüsü Nasıl Bulunur?
Kafiye örgüsü nazım birimi üçlü bend ya da dörtlük olan şiirlerde, dizelerdeki son kelimelerin ses benzerliklerine bakılarak bulunur.
A- Düz Uyak:
Düz uyak örgüsü iki farklı şekilde yapılabilir. Bunlardan ilki (aaaa) şeklinde ikincisi ise (aaab) şeklindedir. Genellikle ilk kıtadaki tüm dizeler birbirleriyle uyumlu olurken, daha sonraki kıtalardaki son dizelerin kafiyesi ilk dörtlüğe göre oluşturulur.
Gelir yine yeşil dallarıyla bize bahar
Nisan yağmurları yine bahçemize yağar
Engeller çekilir önümüzden, yıkılır kapı duvar
Umutlarımız yine güneşle birlikte doğar
Yukarıdaki dörtlüğün şeması aaaa şeklindedir.
Bahar - Yağar - Duvar - Doğar kelimelerinde ses benzerliği vardır.
Şiirin kafiye şeması: Düz uyak
Kafiye türü: ''ar'' - Tam uyak
B- Çapraz Uyak
Çapraz uyak şeması abab şeklindedir. Yani 1. ve 3. dizeler ile 2.ve 4. dizeler birbirleriyle kafiyelidir.
Örnek:
Benim bir tepem vardı çocukluğumda
Orada başladı ruhumun ilk gökyüzü işgali
Ve büyüdüm ve boyum ermez artık oraya
Alın tepe tepe kullanın düşleri
- ve 3. Dizelerde:
Çocukluğumda
Oraya
(a) sesiyle - Yarım uyak
- ve 4. dizelerde
İşgali
Düşleri
(i) sesiyle - Yarım uyak
C- Mani Tipi Kafiye
Mani tipi kafiye şeması aaba şeklindedir. Sadece halk edebiyatında ve mani türündeki şiirlerde kullanıldığı için bu ismi almıştır.
Örnek:
Geçer mi bilmem bu sızı
Şaşırdım artık kışı yazı
Senden bir haber gelmez artık
Kaybettim artık çoğu azı
Sızı, Yazı ve Azı kelimelerinde (zı) sesiyle tam kafiye yapılmıştır.
