Suudi Arabistan’da tepeden inme reformlar

Ege Doğaç Erdoğan - Geçtiğimiz sezonun son lig maçı Galatasaray-Fenerbahçe derbisini tribünlerden takip ederken Galatasaraylı oyuncu Mauro Icardi’nin nasıl bir aşkla taraftar tarafından el üstünde tutulduğuna bizzat şahit oldum. Önümüzdeki sezon takımda kalmasına neredeyse imkansız gözüyle bakılan Icardi’nin yerinde olsam bu sevgiyi bırakıp gitmezdim diye içimden geçirdim. Öyle de oldu, kendisine Suudiler tarafından teklif edilenden çok daha az bir miktarda parayı kabul ederek Türkiye’de kaldı. Para sonuçta mutlu olmamız için bir araç sadece. Taraftarın sevgisi bir yana, belli ki eşi Wanda Nara ve çocukları ile Suudi Arabistan’da mı yoksa Türkiye’de mi daha mutlu olacakları yönünde bir tercihte bulundular. 

Kapsamlı bir reform 

Suudi Arabistan’da Veliaht Prensi Muhammed bin Selman’ın de facto iktidara gelmesinden beri ülke kapsamlı bir reform sürecine girdi. Batı’ya yüzünü çevirmese de göz kırpan, sosyal, ekonomik ve kültürel olarak ülkeyi daha yaşanılabilir bir hale getirmeye çalışan bin Selman yönetimi, Icardi olmasa da dünya çapında yıldız isimleri ülkeye getirtmeyi başardı. Suudi Arabistan spor, müzik, altyapı ve daha bir çok alanda astronomik rakamların telaffuz edildiği yatırımlar yaparak bir kabuk değiştirme sürecinin içine girdi ve tabii ki bu süreç sancılı geçiyor. 

Fransız Devrimi zamanının ünlü düşünürlerinden Benjamin Constant şöyle der: “çağdaş insanların ilk ihtiyacı bireysel özgürlüktür; siyasal özgürlük kazanmak için bundan fedakârlık etmeleri beklenemez”. Veliaht Prens bin Selman “Vizyon 2030” diye adlandırdığı reform süreci çerçevesinde toplum üzerindeki dini baskıyı hafifleterek Suudi halkını pek çok yeni bireysel özgürlüklerle tanıştırdı. Her etkinin bir tepkisi olduğu gibi bunu yaparken müesses nizamın direnişiyle karşılaştı. 

Babası Kral Selman bin Abdülaziz’den tam yetkiyi devraldıktan sonra öncelikle Suudi kraliyet ailesi içindeki rakiplerini safdışı bırakarak siyasi gücünü sağlamlaştırdı. Sonrasında kendisini eleştirenleri ve reformlara karşı çıkanları otoriter bir şekilde susturdu. Suudi toplumu bireysel özgürlüklere kavuştu kavuşmasına ama siyasal özgürlükleri daha da kısıtlandı. Amerika gezisi sırasında Batı’nın göz bebeği olmuşken Kaşıkçı cinayetiyle kredisini büyük ölçüde kaybeden Prens, imajını düzeltmek için himayesi altındaki Kamu Yatırım Fonu’ndan (PIF) dünya çapında milyarlarca dolarlık yatırımlar yapıyor. Suudi Arabistan Yatırım Bakanı Khalid bin Abdülaziz el-Falih Vizyon 2030 kapsamında toplamda 3.3 trilyon dolarlık yatırım yapılacağını açıkladı. Türkiye’ye yapılacak yatırımları da kapsayan bu rakam Suudilerin bölgesel bir güç haline gelme çabasını açıkça ortaya koyuyor. 

Uluslararası itibar 

Kamu Yatırım Fonu Suudi liginin dört büyük takımını himayesi altına aldı. Bunların arasında Cristiano Ronaldo’yu ekibine katan Al-Nassr’da bulunuyor. Karim Benzema, N’Golo Kante, Riyad Mahrez, Jordan Henderson gibi dünya yıldızları önümüzdeki sene Suudi liginde top koşturacaklar. Batılı çevrelerden Katar ve Suudi Arabistan’ın sporla göz boyadığı (sportswashing) eleştirileri yükselse de bu transfer döneminde deyim yerindeyse futbol dünyasında yer yerinden oynadı. 

Suudi Arabistan’ın parayla itibar satın alma planı sadece futbolu kapsamıyor. LIV Golf Yatırımları ile golf dünyasında da büyük bir atılım gösterdiler. Dünyanın en prestijli golf turnuvalarını düzenleyen PGA Tour, LIV Golf ile birleşme kararı aldı. Spor dışındaki yatırımların en dudak uçuklatıcı olanı NEOM projesi. Akabe Körfezi ve Kızıldeniz kıyısında 500 milyar dolara mal olacak dünyanın en büyük akıllı şehrinin kurulması için planlar mevcut. Suudi yasalarına tabi olmayacak şehirde yapay zekanın en üst düzeyde kullanılacağı ve dünyanın dört bir yanından kalifiye insan gücü getirileceği söyleniyor. 

Kadınlar sosyal hayata katılabiliyor

Veliaht Prens’in özgürlük arzusuna ek olarak konjonktürel faktörler de Suudi Arabistan’ı reform sürecine itti. 2010’dan itibaren yaşanan petrol fiyatlarındaki düşüş, piyasaların belirsizliği, ABD’nin güvenlik şemsiyesinin sallanıyor olması, Orta Doğu’da İran gibi aktörlerin daha güçlü konuma gelmeleri gibi pek çok sebep bin Selman’ı yeniden yapılandırma sürecine götürerek sadece petrole bağlı bir ekonomi olmaktan ülkeyi kurtarmaya yönlendirdi. 

İnfitah (açılma) sayesinde sosyal, kültürel, spor alanlarında daha canlı, daha özgür bir toplum, ekonomik olarak da ülkeye katkı sağlayacaktı. 2016’da ahlak polisi (Mutava)’nın yetkileri kısıtlanarak alkol, müzik, kadınların kıyafetleri konusundaki yasakların uygulanmasına biraz göz yumulmaya başlandı. 2017’de sinema yasağı kaldırıldı ve Vizyon 2030 kapsamında ülkede iki binden fazla sinema salonu yapılması öngörülüyor. 2018’den itibaren bir dizi reformla kadınlar yeni özgürlüklere kavuştular: Kadınlar artık araba kullanabiliyor, bir erkeğin izni olmadan seyahat edebiliyor, iş yeri açabiliyor, spor müsabakalarına ve restoranlara erkeklerle aynı kapıdan girebiliyorlar. Toplumun yarısının sosyal hayata kazandırılmasının ekonomik yansımalarının nasıl olacağını kestirmek güç değil. 

Suudi Arabistan gibi rantçı devletler doğal kaynaklarının ihracından elde ettikleri gelirlerle halkın enerji, su, gıda gibi temel ihtiyaçlarını sübvanse ederler. Bu ülkelerde vergi vermeyen, nispeten ekonomik olarak konforlu bir yaşam süren halk da pek sesini çıkarmaz. 

Tabii bu sürdürülebilir bir ekonomik model değildir. Özgürlük ve mutluluk olmadığı zaman paranın gücü de bir yere kadar. Günün birinde biri çıkar, “para bizde, şöhret bizde” diyeni değil, “aşkın olayım” diyeni seçer...