Kıbrıs'ta taraflar Merkez Bankası konusunda da anlaşamadı

KKTC Cumhurbaşkanı Mehmet Ali Talat ile Kıbrıs Rum yönetimi lideri Dimitris Hristofyas’ın Kıbrıs sorununa kapsamlı çözüm bulunması amacıyla 11 Eylülde başladıkları görüşmelerde ele alınan konulardaki görüş ayrılıklarının fazlalığı dikkati çekiyor.
AA muhabirinin edindiği bilgiye göre, bugüne kadar 11 kez görüşen ve ele alınan "Yönetim ve Güç Paylaşımı" ana başlığı altındaki konuların çoğunluğunda ortak görüşe varamayan taraflar, merkez bankası, başsavcılık ve ombudsman gibi federal bağımsız organlarda da anlaşamadı.

TARAFLARIN BAĞIMSIZ YETKİLERE İLİŞKİN TUTUMLARI
Kıbrıs Türk tarafı, başsavcı, sayıştay başkanı, ombudsman ve merkez bankası başkanı olarak öngördüğü bağımsız yetkililerden başsavcı ve sayıştay başkanı ile ombudsman ve merkez bankası başkanının aynı toplumdan gelmemesini öneriyor.
Ayrıca, başsavcı ve yardımcısı, sayıştay başkanı ve yardımcısı ile merkez bankası başkanı ve yardımcısının aynı toplumdan gelmemesini öneren Kıbrıs Türk tarafı, merkez bankası başkanlığının ise iki toplum arasında eşit bir şekilde rotasyona tabi olmasını ve merkez bankası yönetim kurulunun eşit sayıda Kıbrıslı Türk ve Rumdan oluşması önerisinde bulunuyor.
Kıbrıs Türk tarafının önerisine göre, merkez bankası yönetim kurulunda bir konuda eşit oy dağılımı nedeniyle karar alınamaması durumunda, başkanın belirleyici oyu olacaktır.
Kıbrıs Türk tarafı ayrıca, ombudsmanın iki dönem art arda aynı toplumdan gelmemesini de öneriyor.
Kıbrıs Türk tarafının önerisine göre, başsavcı ve yardımcısı dokuz seneliğine atanmalı ve emeklilik yaşı da 75 olmalı.

RUM TARAFI KARŞI
Kıbrıs Rum tarafı ise başsavcı, sayıştay başkanı ve merkez bankası başkanı olarak öngördüğü bağımsız yetkililerden ikisinin Kıbrıslı Rum, birinin ise Kıbrıslı Türk olmasını, yardımcılarının ise diğer toplumdan gelmesini öneriyor.
Merkez bankası yönetim kurulunda eşit katılıma karşı çıkan Kıbrıs Rum tarafı, başsavcı ve yardımcısının Kıbrıs Türk önerisinde olduğu gibi belirli bir dönem atanmasına karşı çıkıyor ve emeklilik yaşının da 68 olması önerisinde bulunuyor.

TARAFLARIN FEDERAL YARGI KONUSUNDAKİ TUTUMLARI
Taraflar, müzakerelerde, federal yargı konusunda tarafların bir yüksek mahkemesi olacağı, bu mahkemenin yüksek idari mahkemesi, temyiz mahkemesi ve anayasa mahkemesi olarak toplanabileceği, bu mahkemede eşit sayıda Kıbrıslı Türk ve Rum yargıcın bulunacağı ve mahkeme ister yüksek idari mahkemesi, ister temyiz mahkemesi isterse anayasa mahkemesi olarak toplansın eşit katılımın gözetileceği üzerinde anlaştı.
Kıbrıs Türk tarafı, yargıda yaşanabilecek çıkmazlar için yabancı yargıçlar formülünü, Kıbrıs Rum tarafı ise hukuka uygunluk karinesi (presumption of regularity) prensibini önerdi.
Rum tarafının önerdiği prensibe göre, mahkemenin eşit oy dağılımı nedeniyle karar veremediği durumlarda bahse konu yasa veya uygulama geçerli sayılacak.
Kıbrıs Türk tarafı ise yabancı yargıç önerisini saklı tutmak kaydıyla, bir açılım yapabilmek amacıyla Rum tarafının önerisini kabul edebileceğini, ancak mahkemenin üyeleri bir konuda toplum bazında bölünmeleri durumunda hukuka aykırılık karinesi (presumption of irregularity) prensibinin geçerli olmasını önerdi. Bu prensibe göre, mahkeme üyelerinin bir konuda toplum bazında bölünmeleri durumunda bahse konu yasa veya uygulama, doğrudan toplumları ilgilendiren bir konu olduğundan geçersiz sayılacak.
Kıbrıs Türk tarafı, yabancı yargıç veya hukuka uygunluk karinesi-hukuka aykırılık karinesi seçeneklerinden birisini kabul etmeye hazır olduğunu da Rum tarafına bildirdi.
Kıbrıs Türk tarafı ayrıca, federal kurumlarda, federal hükümetin ve kurumların görevlerini düzgün bir şekilde yapmasını engelleyecek çıkmazların ortaya çıkması durumunda, ilgili kurum bir karar üretene kadar yüksek mahkemenin bu konuda geçici bir karar almasını da önerdi.
Kıbrıs Rum tarafı ise bu tarz çıkmazların, ilgili kurum (örneğin yürütme veya yasama) içerisinde kurulacak komiteler aracılığıyla çözümlenmesini öneriyor.

ANAYASA MAHKEMESİNE BAŞVURU
Kıbrıs Rum tarafı, bir yasanın kabulünü müteakip belli bir süre içerisinde, bu yasanın anayasaya aykırı olduğu yönünde bir kanaat sahibi olan bir vatandaşın anayasa mahkemesine başvurabilmesinin mümkün olmasını talep ediyor.
Prensip olarak buna karşı olmayan Kıbrıs Türk tarafı, ancak anayasa mahkemesinin bloke olmaması için bu hakkın belirli bazı düzenlemelere tabi olması gerektiği görüşünde. Rum tarafı, böyle bir düzenlemenin gerekli olduğu görüşüne katıldığını belirtiyor.
Tarafların federal yargı konusunda diğer bir anlaşmazlık noktası ise Kıbrıs Rum tarafının federal seviyede birinci derece mahkemeleri kurulması önerisi.
Kıbrıs Türk tarafı, Rum tarafının bu mahkemelerin sadece federal konuları ele alacağı ve burada diğer mahkemelerde öngörülen oluşumun (composition) geçerli olacağı yönünde yaptığı açıklamalar ışığında, bu mahkemelerin kurulmasına prensipte karşı olmadığını belirtiyor.

FEDERAL YASAMA KONUSU
Federal yasama organı bir üst meclis, bir alt meclisten oluşacak. Bunlar, senato ve temsilciler meclisi olacak. Taraflar bu konuda anlaştı.
Tarafların, federal yasama konusunda anlaştığı diğer bir konu da; her bir meclis için bir başkan ve ayrı kurucu devletlerden gelecek iki başkan yardımcısı seçilecek. Her iki meclisin başkanı veya art arda iki başkan aynı kurucu devletten gelmeyecek.
Kıbrıs Türk tarafının önerisine göre, üst meclis iki halkın siyasi ve sayısal eşitliğini temsil edecek ve eşit sayıda Kıbrıslı Türk ve Rum senatörden oluşacak.
Kıbrıs Rum tarafına göre, senato iki toplumun siyasi eşitliğini temsil ediyor.
Kıbrıs Türk tarafına göre, senatörler ve milletvekilleri kurucu devletlerin iç vatandaşlığına göre seçilecek. (İç vatandaşlık siyasi eşitlik ve iki toplumluluk ilkelerini tümüyle gözeten bir düzenleme.)
Kıbrıs Rum tarafının önerisine göre, senatörler ve milletvekilleri kurucu devletlerde daimi ikamete sahip olanlar tarafından seçilecek.
Kıbrıs Türk tarafına göre, alt meclis her iki kurucu devletten gelen milletvekillerinden oluşacaktır. Her bir kurucu devlete ayrılacak milletvekili sayısı kurucu devletlerin iç vatandaşlarının sayısına göre belirlenecek, ancak bu sayı milletvekillerinin toplamının üçte birinden az olmayacaktır. (Alt mecliste ve bu meclis içerisinde oluşturulacak komitelerde Kıbrıslı Türklerin anlamlı bir temsiliyete sahip olabilmeleri için milletvekillerinin en az üçte birine sahip olmaları gerekiyor.)
Kıbrıs Rum tarafının önerisine göre, her bir kurucu devlete ayrılacak milletvekili sayısı her bir kurucu devlette daimi ikamet edenlerin sayısına göre belirlenecek, ancak bu sayı milletvekillerinin dörtte birinden az olmayacak.
Kıbrıs Türk tarafının önerisine göre, yasamanın karar alabilmesi için her iki meclisteki mevcut milletvekillerinin basit çoğunluğuna ek olarak, hem alt hem de üst mecliste her bir kurucu devletten/toplumdan gelen mevcut milletvekillerinin ayrı ayrı dörtte birinin oyu aranacak.
Kıbrıs Rum tarafının önerisine göre ise alt meclisin karar alabilmesi için basit çoğunluk yeterli olmalı. (Kıbrıs Rum tarafı alt meclisin tüm yurttaşların eşit ve nüfus oranına göre temsil edildiği bir kurum olduğu görüşünde.)
Kıbrıs Türk tarafına göre, anayasada sayılacak özel kanunlar ve kararlar için her bir kurucu devletten gelen mevcut senatörlerin ayrı ayrı beşte ikisinin oyu ve her bir kurucu devletten gelen milletvekillerinin ayrı ayrı dörtte birinin onayı aranacak.
Kıbrıs Rum tarafının önerisine göre, anayasada sayılacak özel kanunlar ve kararlar için her bir kurucu devletten gelen mevcut senatörlerin ayrı ayrı beşte ikisinin oyu ve milletvekillerinin basit çoğunluğunun onayı aranacak.

FEDERAL KONULARDA ÇIKMAZLARIN AŞILMASI MEKANİZMASI
Kıbrıs Türk tarafı bir çıkmazın var olup olmadığının belirlenmesi yetkisinin sadece yürütmeye ait olmasını öneriyor.
Kıbrıs Rum tarafı da bu yetkinin, parlamentonun başkan ve başkan yardımcılarına ve başsavcı ve başsavcı yardımcısına da verilmesini savunuyor.
Kıbrıs Türk tarafı yasamada oluşabilecek çıkmazların aşılabilmesi için her iki meclisin başkan ve başkan yardımcılarının ve her iki kurucu devletten gelen en büyük siyasi partilerin lider veya temsilcilerinden oluşacak bir komite kurulmasını öneriyor. Bu komite oy birliğiyle karar almaya çalışacak, bunun mümkün olmaması durumunda ise basit çoğunlukla karar alacaktır. Komite bir yasa tasarısının aynen üst meclisten geçebileceğine karar verirse bu tasarı üst mecliste kabul edilmesinin ardından yürürlüğe girecek. Komitenin bir tasarıda değişiklik yapmaya karar vermesi durumunda, tüm süreç yeni baştan tekrarlanacak ve yasalaşması için her iki meclis tarafından oylanacak.
Kıbrıs Rum tarafının önerisine göre, yasamada oluşabilecek çıkmazların aşılabilmesi için her iki meclisin başkanı, başkan yardımcıları, her bir kurucu devletten gelecek en büyük iki partinin birer temsilcisi ve dörtte iki oranına göre belirlenecek senatörlerden oluşacak bir komite olacak. Bu komitenin alacağı ara karar, yasama bu konuda karar alana kadar yürürlükte kalacak.