Dâhi ve acımasız ikon: Steve Jobs

Pelin Aykın - Şirketi ve ailesi, teknoloji devi Apple’ın kurucusu Steve Jobs’u, ölümünün 10. yıldönümünde dünyaya bıraktığı icatlar ve yenilikçi ruhuyla andı. Biz de Jobs’un inişli çıkışlı 56 yıllık yaşamına ilişkin anlatacak çok şey var diye düşündük...

Evlatlık verildi

Steve Jobs, 24 Şubat 1955’te Wisconsin’de Suriye asıllı Abdulfuttah Jandali ve ABD’li Joanna Schieble’ın çocuğu olarak dünyaya geldi, ancak evlatlık verildi. Çoğu ünlü girişimci gibi, Jobs da, üniversite öğrenimini yarıda bıraktı. Reed College’ta tek dönem okuyan Jobs, bir süre Hindistan’a gidip budizmi deneyimledikten sonra dönüşünde bilgisayar teknisyeni olan lise arkadaşı Steve Wozniak’la yeniden bir araya geldi. Wozniak, tasarladığı bilgisayarı, o dönem çalıştığı Hewlett-Packard (HP) şirketine kabul ettiremeyince Jobs, arkadaşına birlikte çalışmayı önerdi ve 1976’da “Apple Computer” şirketini kurdular. Şirketin ilk ürünü olan “Apple I” adlı bu bilgisayar, Jobs’un Volkswagen minibüsünü ve Wozniak’ın hesap makinesini satarak elde edilen parayla, Jobs’un garajında üretildi. Jobs, 1977’de Wozniak’ı bir üst model olan “Apple II”yi tasarlaması için teşvik etti. Şirket, teknoloji cihazlarını daha küçük ve ucuz hale getirme konusundaki yenilikçi tavrı nedeniyle övülürken, “Apple II”nin satış başarısı kişisel bilgisayarların “patlamasını” sağladı. Apple, 1983’te ABD’nin en iyi şirketlerinin yer aldığı “Fortune 500” listesine en hızlı girişi yaptı. 1983’te şirket, PepsiCo’nun başkanı John Sculley’i CEO olarak işe aldı. 1984’te Jobs, “Macintosh” bilgisayarı olağanüstü bir tanıtım kampanyasında yer alan bir gösteriyle tanıttı. Daha sonra bu tanıtım, “etkinlik pazarlaması”nın ilk örneği olarak gösterildi.

Şirketinden kovuldu

Piyasaya çıkan ilk Mac’lerin yetersiz ve pahalı oluşu hayal kırıklığına uğrattı. Jobs’un sorunu hızla düzeltememesi ve bir dizi başarısız ürünü şirkette gerginliğe yol açtı. 1985’te Apple’ın yönetim kurulu Jobs’u görevden aldı. Jobs, Apple’dan kovulduktan sonra “NeXT Computer” şirketini kurdu. Bu sürede satın aldığı “Lucasfilm”in bilgisayar grafikleri bölümüne “Pixar” adını verdi. Sonraki 10 yılda Pixar’ı büyük bir animasyon stüdyosu haline getiren Jobs, 1995’te tamamı bilgisayar animasyonlu ilk uzun metrajlı film olan “Oyuncak Hikayesi”ni yaptı. Pixar’ın o yılki halka arzı Jobs’u, ilk kez bir milyarder yaparken, stüdyoyu 2006’da Disney’e sattı. Apple ise kendi işletim sistemini sunmakta zorlanınca NeXT’i satın aldı. Böylece NeXT, 1997’de Jobs’un Apple’a danışman olarak dönüşünün ve sonunda CEO oluşunun anahtarı oldu.

Dönüşü ‘efsane’ oldu

Jobs şirkete döndüğünde mali krizle mücadele eden Apple, sadece 2.3 milyar dolar değerindeydi. Ancak Jobs’un patron olarak ikinci görev süresi boyunca tanıttığı yeni ürünler, şirketi sadece batmaktan kurtarmadı, teknoloji sektöründe “Apple efsanesini” yarattı. Jobs, sektörde Microsoft’un Windows işletim sistemini kullanan makineler yapma eğilimine direndi ve Apple’ın yalnızca “yazılım şirketi” olarak kalmasına izin vermedi. 1998’de, nispeten mütevazı bir fiyata yüksek hızlı işletim sistemi sunan ve “yüksek moda bilgisayar” trendini başlatan “iMac”i tanıttı. Ertesi yıl Jobs, şık dizüstü bilgisayar “iBook” ve masaüstü bilgisayar “G4” ile bir kez daha zafer kazandı. Bu dönemde piyasaya sürülen ürünlerin en etkilisi, 2001’de Jobs’un “cebinizde 1.000 şarkı” sloganıyla piyasaya sürdüğü ve iTunes ile müzik endüstrisinin manzarasını değiştiren iPod oldu. 2007’de Jobs, MP3 ve video oynatma, internete erişim özelliklerine sahip bir cep telefonu olan dokunmatik ekranlı iPhone’u piyasaya sürerek, şirketi telekomünikasyon işine soktu. Bir yıl sonra geliştiricilerin iPhone “uygulamalarını” satabilecekleri “Apple App Store” sunulurken, bu, telefonu yalnızca arama yapmak için değil, aynı zamanda parayı yönetmek, oyun oynamak ve sosyal ağlar için de bir cihaz haline getirdi. Böylece iPhone, dünya mobil sisteminde yeni bir çağın başlangıcı oldu.

‘Teknoloji gurusu’

Apple, ayrıca iPhone benzeri bir dokunmatik ekran içeren taşınabilir MP3 ve oyun cihazı “iPod Touch”ı tanıttı. Apple ve üçüncü taraf yazılımları satmak için iTunes Store’un kullanılmasıyla desteklenen iPhone ve iPod Touch, kısa sürede diğer taşınabilir oyun sistemlerinden daha fazla oyun sundu. 2010’da Jobs, analistlerin “kimsenin ihtiyaç duymadığını” söylemesine rağmen, tablet boyutunda, dokunmatik bir bilgisayar olan iPad’i tanıttı. iPad çok iyi satış rakamına ulaştı. 21. yüzyılın en önemli icatları olarak kabul edilen ürünlerle şirketini “kurtaran” Jobs, kendisini de  “teknoloji gurusu” olarak kanıtladı. 2.3 milyar dolarlık Apple’ın değeri, Jobs öldüğünde 351 milyar dolardı. Şu an ise 4 trilyon dolardan fazla değere sahip olan Apple, dünyanın en değerli şirketi.

Çevresine karşı merhametsiz

Steve Jobs, bir dahi olarak anılsa da kişisel ve profesyonel ilişkilerinde bıraktığı miras daha tartışmalı. Jobs’un yönetim tarzı ve özel yaşamındaki kusurları, ölümünden bu yana geçen 10 yılda kitap ve filmlere konu oldu. Walter Isaacson’ın “Steve Jobs” adlı biyografi kitabında, milyarderin, çoğu kez çalışanlarına ve çevresindekilerine “merhametsiz” davrandığı belirtildi. Isaacson, Jobs’un dünyaya “siyah veya beyaz” olarak baktığını, bir ürünün ya “berbat” ya da “muhteşem”, bir insanı da “dahi” ya da “andaval” olarak nitelendirdiğini söylüyor. Isaacson’a konuşan bir dostu, Jobs’un bir şeyi istediğinde onun olmasını mutlaka sağladığını, çok hırslı ve dengesiz olduğunu belirtti.

Çocuklarına miras yok

Jobs, 1991’de ABD’li iş kadını Laurene Powell Jobs ile evlendi. Reed, Erin ve Eve adında 3 çocuğu oldu. Pankreas kanseri nedeniyle  ölen Jobs, eşine 10.5 milyar dolar miras bıraktı. Şu an Apple’ın değer kazanmasıyla 22 milyar dolarlık bir servete ulaşan Powell Jobs, dünyanın en zenginleri listesinde. Çocuklarının her birine 35 milyon dolar düşmesine rağmen aile mirasını almayacaklarını belirten Powell Jobs, onların çalışması gerektiğini açıkladı. Jobs’un ilk çocuğu Lisa Jobs, 2018’de kendisinin ve kardeşlerinin, babalarından milyonlarca dolarlık miras aldığını, ancak servetin geri kalanının nereye gideceği konusunda söz hakları olmadığını ifade etti.

Kızına karşı zalimdi

Jobs’un Chrisann Brennan ile ilişkisinden 1978’de “Lisa” adında bir kızı oldu. Jobs, evlilik dışı doğan Lisa’nın DNA testiyle kendi kızı olduğu ispatlanmasına rağmen, onu yıllarca reddetti. 9 yıl babasıyla görüşmeyen Lisa yazdığı “Küçük Yavru” adlı anı kitabında, Jobs’un kendisine karşı zalimce davrandığı anılarını anlattı. Lisa, Harvard’a giderken babası öğrenim ücretini ödemediği için komşulardan destek aldığını ve ölüm döşeğindeyken babasının kendisine “tuvalet gibi koktuğunu” söylediğini açıkladı. Lisa, Jobs’u başarı yakaladıkça şeytanlaşan bir insan olarak tanımladı.

Babasıyla farkında olmadan tanıştı

Jobs, biyolojik ebeyenleri Abdulfattah Jandali ve Joanne Schieble’den olan yazar kardeşi Mona Simpson ile yıllar sonra tanıştı. Jobs, Simpson ve Schieble ile yakın ilişkiler kurmasına rağmen babası Jandali ile tanışmayı reddetti. Daha sonra Jobs farkında olmadan, işletmeci olan Jandali’nin restoranına gittiğini ve bilmeden onunla tanıştığını öğrendi.

Sunum ve pazarlama dâhisi

Apple’ın yeni ürünlerini lansmanla tanıtan Jobs, etkinlik pazalamasının öncülerinden olmasının yanı sıra aynı zamanda “Bir şey daha var...” söylemiyle de pazarlama dünyasına iz bıraktı. Jobs, en iyi yeni ürün veya özelliği lansmanın en sonuna saklayarak, etkinliğin bitimine yakın “Bir şey daha var” diyerek asıl ürünü sunardı. Ayrıca, Jobs etkinlikte en küçük bir özelliği veya ürünü öyle iyi pazarlıyordu ki onu izleyenler “büyüleniyordu.” Jobs’un yarattığı bu etkiye daha sonra “gerçekliğin bozulduğu alan” adı verildi. Öte yandan, Jobs’un pazar araştırması yapmak yerine müşterilerin neyi beğenip neyi beğenmeyeceği konusunda iç güdülerine güvendiği biliniyor. Bir köşe yazarıysa Jobs’un iç güdülerinin ne kadar iyi olduğunu şu sözlerle ifade ediyordu: “Jobs, ihtiyacınız olduğunu bilmediğiniz cihazlar üretiyor ve sonra birden onlarsız yaşayamaz hale geliyorsunuz.”