Bir zamanlar Afganistan! Şaşırtan bu değişimin altındaki sebep ne?
12.03.2023 - 11:02 | Son Güncellenme:
Geçtiğimiz 50 yılda Afganistan savaş, kan ve gözyaşının merkezlerinden birisi haline gelmiş olsa da 1960’lı yıllarda durum bugün olduğundan çok farklıydı. İşte şaşırtan değişimin arka planında yaşananlar...
Derleyen: Oğuzcan Atış / Milliyet.com.tr - Afganistan, yakın geçmişte Kabil Havalimanı'ndan gelen görüntülerle dünya gündemine oturmuş ve tüm dünya yaşananları dehşete düşerek izlemişti. Sovyetler Birliği işgali, iç savaş ve sonrasında gelen ABD işgaliyle birlikte adeta bir poligon haline gelen ve gündemde sadece şiddet haberleriyle kendine yer bulan Afganistan'ın sürekli bir savaş içinde olduğunu söylemek çok da doğru değil. Afganistan tarihi birçok savaşa şahitlik etmiş olsa da ülkede savaştan çok uzak, insanların sıradan ve gündelik işleriyle uğraştığı dönemler de yaşandı. Bu tablonun bozulmasına yol açan sebeplerin tartışılması ise hâlâ devam ediyor.
KAOS ÖNCESİ AFGANİSTAN
Afganistan, 1954 yılından 1978’e kadar ekonomisini ve alt yapısını güçlendirmek için Sovyetler Birliği (SSCB) başta olmak üzere çeşitli ülkelerden 1 milyar doların üzerinde borç aldı. Bu dönemde sadece ABD’den aldığı mali yardım ise yaklaşık 165 milyon dolar. Afgan hükümeti, attığı bu adımlarla bir yandan uluslararası ilişkilerini güçlendirmek bir yandan da daha yaşanılabilir bir Afganistan inşa etmeyi hedefledi. Tüm dünya Soğuk Savaş'ın getirdiği sıcak atmosferin yarattığı harareti endişeyle takip ederken, Afganistan büyük oranda tarafsız bir çizgide durdu.
Tüm bu ortamda Afganistan dışarıdan bakanların gözünde daha liberal ve özgürlükçü olmak isteyen bir ülke gibi görünüyor ve vatandaşları Batılı bir yaşam tarzını benimseyerek yaşamaya çalışıyordu. Geleneksel değerlerin ağır bastığı Afganistan toplumsal yaşamında önemli değişiklikler yaşanmaya başlamış, ülke genelinde başlatılan eğitim seferberliğine halkın önemli bir kesiminden destek gelmişti.
1960’lı yılların Afganistan’ı bugün göründüğünden oldukça farklıydı ve bunun en net göstergesi de ülkedeki kadınların toplumsal hayattaki rolüydü. Günümüzün aksine eski Afganistan’da kadınların eğitim hakkı vardı. Afganistan, 1960'larda büyük bir modernleşme sürecinden geçiyordu ve insanlar, özellikle de kadınlar Batılı yaşam tarzına kesinlikle hızlı bir şekilde adapte oldu. Ülke ekonomisi, çok düşük işsizlik oranları ve Doğu dünyasında görülen en yüksek eğitim oranlarıyla tüm zamanların en iyi noktasına ulaştı. Kabil'de artık eski geleneksel kerpiç yapıların yanında modern binalar inşa edilmeye başlanmıştı ancak bu durum çok uzun sürmedi.
HOŞLANMAYANLAR ÇIKTI, DÜZEN BOZULDU
Batılı yaşam tarzı ve liberal politikalar birçok kişinin hoşuna gidiyor olsa da bundan hoşlanmayanların sayısı da azımsanmayacak kadar fazlaydı. 27-28 Nisan 1978'de Afganistan Demokratik Halk Partisi, cumhurbaşkanı Muhammed Davud Han'ın başkanlığındaki Afganistan Cumhuriyeti hükümetini devirerek Sovyet destekli komünist bir rejime sahip olan Afganistan Demokratik Halk Cumhuriyeti'ni kurdu. Yaşanan gelişmelerden kısa süre sonra Afganistan’ın geleneksel ve İslami değerlere sahip olan bir yönetim tarafından idare edilmesini isteyen 'Mücahitler' ortaya çıktı ve Sovyet destekli rejime savaş açtı. Afganistan’ın güzel günleri 1979 yılında Sovyetler Birliği tarafından işgal edilince tamamen sona erdi.
1979 yılında başlayan ve 1989 yılında son Sovyet askerinin ülkeyi terk etmesiyle sona eren savaş, Sovyet Ordusu’nun Afganistan Demokratik Halk Partisinin müdahale daveti üzerine Afganistan'ı işgaliyle başladı. Ancak dönem Soğuk Savaş dönemiydi ve ABD başta Sovyetler Birliği’nin herhangi bir ülkede nüfuz sahibi olmasını istemiyordu. Mücahitler, Kızıl Ordu birliklerine karşı desteklendi ve gelişmiş silahlarla donatıldı. Sovyetler Birliği 1989'da Afganistan’dan çekilmek zorunda kaldığında yaşadığı büyük hezimet, ilerleyen yıllarda birliğin dağılmasının ardından yatan en önemli faktörlerden biri olarak gösterilecekti.
Savaş, Sovyetlerin çekilmesinin hemen ardından bu defa da Sovyet destekli hükûmet ve Mücahitler arasında devam etti. SSCB destekli Afgan hükümeti, çok uzun sürmeden Mücahitler'e yenildi ve bu defa da SSCB’ye karşı direnen gruplar kendi aralarında savaşmaya başladı. Çatışmalar yıllar içinde evrildi ve 2001 yılına kadar devam etti. 2001 yılına gelindiğindeyse ABD’nin New York şehrinde gerçekleştirilen 11 Eylül saldırıları hem Afganistan’ı hem de dünyayı tamamen değiştirdi. ABD işgaliyle birlikte ülke adeta bir poligona döndü. 2021 yılında ikinci kez Taliban yöntemine giren Afganistan artık 1960'lı yıllardaki görünümünden çok çok uzakta.
