SARILIK HASTALIĞI

Sarılık, bilirubin isimli pigmentin kanda yükselmesi sonucu gelişen bir sorundur. Bilirubin miktarı belli seviyelerin üzerine çıktığında, önce göz daha sonra da cilt sarımtırak, bazen de yeşilimtırak bir renk alır.

Yaşlanmış alyuvarların parçalanmasıyla bilirubin ortaya çıkar. Buna, indirekt bilirubin denir ve dokulara geçebilen zehirli bir maddedir. Safra ve idrarla vücuttan atılamaz. Bu zararlı madde, karaciğere taşınarak, konjugasyon denilen bir işleme tabi tutulur. Bunun sonucunda direkt bilirubin oluşur, zehirli değildir. Safra ve idrarla vücuttan atılabilir. Kısacası karaciğer, zararlı bilirubini zararsız ve idrarla atılabilen forma çevirir.

Bazı sarılık çeşitlerinde direkt bilirubin artarken, bazılarında indirekt bilirubin yükselir. Kimi hastalıklarsa her iki bilirubin çeşidini birden arttırır.

İndirekt bilirubin neden yükselir?

- Yıkılan alyuvar miktarının çok fazla olması ve karaciğer kapasitesinin üzerine çıkması,

- Karaciğerin zararlı olan indirekt bilirubini alamaması,

- Karaciğerin indirekt bilirubini aldığı halde zararsız forma çevirememesi nedeniyle indirek bilirubin kanda yükselip, sarılığa yol açar.

Direk bilirubin hangi durumlarda artar?

- Karaciğer hücresi işlev bozukluklarında,

- Karaciğerden safra akışının yavaşlaması veya tıkanması durumlarında, karaciğer tarafından zararsız hale getirilen bilirubin safra yoluyla atılamaz ve vücutta birikir. Bu durum en sık safra kanalı tıkanıklıklarında görülür.

Sarılık, çok fazla sayıda kan hücresinin ömrünü doldurması, karaciğerin aşırı yüklenmesi, organda hasar gelişmesi veya bilirubinin karaciğerden safra yoluyla bağırsağa geçişinde sorun çıkmasından kaynaklanabilir.

Pek çok bebek, hayata geldiğinin ilk haftasında sarılık olur. Zorlu doğum süreci, çok fazla kırmızı kan hücresinin erkenden emekliye ayrılmasına yol açabilir.

Bebeklerin karaciğeriyse sıklıkla bu aşırı yüklemeye karşı hazırlıksızdır. Anne sütünü almadan ve gerçek anlamda kaka yapmaya başlamadan önce bilirubin daha kolay birikir. Prematüre bebekler arasında sarılık daha yaygındır. Sağlıklı bebeklerde rastlanan sarılığa ise fizyolojik sarılık denir.

Karaciğer dışı sarılık nedenleri

Bu tip sarılık nedenlerinde, karaciğerin kendisinde bir problem yoktur ve testler genelde normaldir. Çok fazla alyuvar yıkılması sonucu fazla indirekt bilirubin oluşur. Belli bir seviyeden sonra karaciğer bunu zararsız formuna çevirmeye yetişemez. Karaciğer dışı sarılık nedenleri şunlardır:

Orak hücreli anemi: Genetik bir kan hastalığıdır. Alyuvar içerisindeki hemoglobin yapımındaki bir sorun nedeniyle alyuvarlar oraklaşır, dalakta yıkılır ve bilirubin seviyeleri artar.

Akdeniz anemisi: Ülkemizde sık görülen genetik bir hastalıktır. Alyuvar hücresi yapımı, genetik olarak kusurludur. Üretilen kusurlu alyuvarlar hızla yıkılır.

Sıtma: Sıtma paraziti, alyuvarları patlatarak, onları yok eder. Sonuçta indirekt biluribin artar.

Herediter sferositoz: Ailesel bir alyuvar hastalığıdır. Alyuvarların zarındaki bozukluk sonucu gelişir. Kansızlık, sarılık ve dalak büyüklüğü görülür.

Karaciğer kaynaklı sarılık sebepleri

Karaciğerin kendisinden kaynaklı bozukluklar ve organ hasarı sonrasında gelişen sarılıklar bu kategoride yer alır.

Viral hepatitler: Hepatit A, B, C ve D gibi hastalıklar sarılığa neden olur. Genellikle direkt bilirubin yüksekliği ön plandadır.

Primer biliyer siroz: Çoğunlukla kadınlarda görülen, ilerleyici bir karaciğer hastalığıdır. Karaciğer içindeki ufak safra kanallarında hasar ve tıkanıklıklar oluşur. Direkt bilirubin yüksekliği ön plandadır.

Gilbert Sendromu: Sık görülen genetik geçişli bir hastalıktır. Genellikle belirti vermez ve kan tahlillerinde tespit edilir. Tedavi gerektirmeyen selim bir rahatsızlıktır.

Hemokromatozis: Vücutta demir birikimiyle karakterize bir sorundur. Karaciğer hasarı, sarılık ve ilerleyen dönemde siroz meydana gelebilir.

Wilson hastalığı: Bakır birikimiyle giden ve karaciğer fonksiyonlarını bozan genetik bir hastalıktır.

Dubin Johnson Sendromu: Direkt bilirubinin safraya atılmasındaki bozukluk sonucu oluşur.

Safra taşları: Safra kanallarında tıkanıklıklara neden olan taşlar, safranın bağırsaklara atılımını engeller.

Karaciğer kanserleri, safra yollarında darlık, pankreatit, kolanjit, alkolik ve toksik hepatit de karaciğer kaynaklı sarılık nedenleri arasında yer alır.

Tek bir tedavisi yok!

Sarılık şüphesi durumda hasta, aile hekimi veya iç hastalıkları uzmanı tarafından değerlendirilip, sebebe göre farklı uzmanlara yönlendirilir. Sarılık bir belirti olduğu için öncelikle buna yol açan sorun tespit edilir. Örneğin, safra taşı sonucu gelişen sarılıkla Hepatit A’ya bağlı gelişen sarılığın tedavisi farklıdır. Bundan dolayı tek bir tedavi yöntemi yoktur. Sebebe yönelik bir program uygulanır.

BU BELİRTELERE DİKKAT!

Sarılık, bir anda ortaya çıkabilir ya da zaman içinde yavaş yavaş gelişebilir. Gözlerin akı ve cilt sarı bir renk alır. Hastalık ciddi bir seviyedeyse, renk kahverengiye çalabilir. Eğer göz akları sarı değilse, cildinizin sarı renk almasının başka bir nedeni olabilir. Ağzın içi de sarıdır. İdrar rengi koyulaşır ya da kahverengi olur. Dışkının rengi açıktır, kil rengine benzer.