DAMAR SERTLİĞİ (Ateroskleroz)

Halk arasında damar sertliği olarak bilinen ateroskleroz, atardamarların esnekliğini kaybedip kalınlaşması ve sertleşmesiyle oluşan bir damar hastalığıdır. Damar sertliği özellikle sigara kullanımı, şeker hastalığı, kolesterol ve hipertansiyon gibi durumlarla damarların esnekliğini kaybetmesi ve tıkanmasıdır. Kalp, şah ve bacak damarlarının tıkanmasının temel nedenidir. Kalp damarlarının tıkanması kalp kriziyle, ayak damarlarının tıkanması kangrenle ve hatta ayakların kesilmesiyle, şah damarlarının tıkanıklığıysa felçle sonuçlanabilir. Damar sertliği geliştikten sonra damar duvarından iç kısmına doğru tıkayıcı plaklar oluşur. Bu plaklar, damarın yapısının zayıflayarak çeşitli komplikasyonlara yol açar.

Damar sertliği oluşumunda yaş, cinsiyet ve genetik değiştirilemezken, diyabet, sigara, hipertansiyon ve kan yağlarının yüksekliği düzeltilebilen en önemli faktörlerdir.

Kalp hastalığına bağlı ölümler ileri yaşlarda, her 10 yılda belirgin bir şekilde artar. Damar sertliği sonucu meydana gelen organ hasarları orta yaşlardan sonra görülür. Kalp krizi görülme sıklığı, 40-60 yaş arasında beş kat artar. Diğer faktörlerin eşit olması halinde, erkekler damar sertliğine daha fazla eğilimlidir.

Menopoz öncesi kadınlarda damar sertliği ve komplikasyonları nadir görülür. Kadınlık hormonu östrojenin menopoz sonrası azalması, ateroskleroz riskini artırır. Bu dönemde genetik riski çok yüksek olan kadınlara hormon tedavisi uygulanabilir.

Araştırmalarda, kolesterolle damar sertliği arasında doğrudan ilişki saptanmıştır. İyi kolesterolün (HDL) düşük olması, kötü kolesterolün (LDL) yüksek olması, damar sertliğine ve buna bağlı birçok rahatsızlığa neden olur.

Tansiyonun yüksek olması, damar sertliği için her yaşta önemli bir risk faktörüdür. Tansiyonun 16.5/9.5’un üzerinde olması riski beş kat artırır. Hipertansiyonun tedavi edilmesi, felç ve iskemik kalp hastalığı riskini azaltır.

Bunların dışında egzersiz yapılmaması, stres, kontrolsüz kilo alma, obezite ve aşırı alkol tüketimi de damar sertliğine neden olur.

BELİRTİLERİ

Damar sertliğinin belirtileri bu hastalığa özel değildir. Hastalık kalpte ortaya çıkarsa kalp kası zayıflar ve yeterince kasılamaz. Çünkü kalbe gelen oksijen azalmıştır. Göğüs ağrısı görülebilir. Özellikle egzersiz yaparken bu ağrı, sıkıştırıcı ve yanma şeklinde ortaya çıkar. Hastalar göğüslerinde baskı hisseder. Bu ağrı kola, çeneye yayılabilir ve dinlendikten sonra geçer. Bunların dışında kalpte ritim bozuklukları oluşabilir. En son ise hasta kalp krizi geçirir.

Eğer beyinde tutulum olursa bilinç kaybı, kaslarda güçsüzlük, görme-konuşma bozuklukları ortaya çıkabilir.

Bacaklarda damar sertliği oluşması sonucu kramp tarzında ağrı, ısı kaybı ve kangren gelişebilir.

Eğer böbreğin damarlarında ateroskleroz gelişirse, tansiyon yüksekliği ve böbrek fonksiyonlarında bozukluk oluşabilir.

RİSK FAKTÖRLERİ

Arterlerin sertleşmesi zaman içinde oluşur. Yaşlanma dışında, ateroskleroz riskini artıran faktörler:

Yüksek tansiyon

Yüksek kolesterol

Diyabet

Obezite

Sigara ve tütün kullanımı

Erken kalp hastalığının ailevi geçmişi

Egzersiz eksikliği l Sağlıksız diyetler

TANISI

Kan tahlilleri: Laboratuvar testleri, ateroskleroz riskini artırabilen kolesterol, kan şekeri ve insülin seviyesi başta olmak üzere kan tetkikleri önemlidir.

Doppler ultrasonografi: Böbrek, şah ve bacak damarlarındaki akım ve tıkanıklık seviyeleri saptanır.

Ayak bileği-brakiyal indeks: Bu test, bacaklarda ve ayağınızdaki arterlerde ateroskleroz olup olmadığını gösterir.

Elektrokardiyogram (EKG): Bir EKG genellikle bir önceki veya o an gelişen kalp krizini ortaya çıkarabilir. İşaretleriniz ve semptomlarınız egzersiz sırasında sık ortaya çıkarsa, doktorunuz koşu bandında yürümenizi veya sabit bisiklet sürmenizi isteyebilir.

Stres testi: Genellikle kalp ritmi, kan basıncı ve solunum izlenirken bir koşu bandında yürümeyi veya sabit bisiklet sürmeyi içerir. Bazı stres testlerinde, kalbinizin resimleri çekilir. Egzersiz yapamıyorsanız ilaç alabilirsiniz.

Kardiyak kateterizasyon ve anjiyografi: Bu test, koroner damarlarımızın net olarak durumunu gösteren girişimci kardiologlar tarafından kateter adı verilen ince tellerle koldan veya bacak damarlarımızdan girilerek yapılır.

Diğer görüntüleme testleri: Doktorunuz, arterlerinizi incelemek için ultrason, bilgisayarlı tomografi (BT) veya manyetik rezonans anjiyografi (MRA) kullanabilir. Bu testler, arteryel duvarlarda anevrizmalar ve kalsiyum birikimleri kadar sıklıkla büyük arterlerin sertleşmesini ve daralmasını da gösterebilir.

TEDAVİ

Tedavi, daralmanın boyutu ve hastanın şikayetlerine göre değişir. Eğer hafif bir daralma varsa, kan sulandırıcı ilaçlar tercih edilir. Daha ciddi vakalarda by-pass veya balon yöntemiyle damarlar açılır.

Hastalıktan korunmak için bazı programlar uygulanır. Sigarayı bırakmak, tansiyonun kontrol altına alınması, egzersiz yapma, kilo kontrolü ve kötü kolesterolü düşürmek temel koruma yöntemleridir. Daha önce kalp krizi geçirmiş kişilereyse, yağ düşürücü ve pıhtılaşmayı engelleyici ilaçlar verilir. Böylece krizin tekrar oluşmasının önüne geçilmeye çalışılır.