KALANDAR KUTLAMALARI

Karlankuş yuva yapar
Ağacın doruğunda
Vay olsun bekârlara
Kalandar soğuğunda

Her ne kadar artık resmi işlerde miladi takvimi kullanıyor olsak da, Anadolu’da sosyal hayatta hâlâ, yüzyıllara dayanan tarım ve hayvancılık tecrübelerinin eseri halk takvimleri kullanılmakta, planlar bunlara göre yapılmakta. Geçtiğimiz cuma günü de Doğu Karadeniz insanı halk takvimine göre Kalandar’ı yani Yeni Yılı’n gelişini kutladı.

Kalandar’ın kökeni Doğu Karadeniz bölgesinde Ocak ayının 13’ünü 14’üne bağlayan geceye ve bu gece ile başlayan aya halk takviminde ‘Kalandar’ adı verilmekte. Amaç yeni yılı beraber karşılamak, eğlenmek, hoşça vakit geçirmek ve bereketli bir yıla adım atmak. Her ne kadar kimileri kutlamalarda farklı kıyafetler giyildiği, kapı kapı dolaşılarak konu komşudan bir şeyler toplandığı için Kalandar’ı batı dünyasının Cadılar Bayramı’na benzetse de, bu kutlamalar yüzyıllara dayanan yerel kültürün bir parçası ve kökeni de büyük bir olasılıkla bölgedeki Pontus kültürüne, Antik Yunan’daki Gamelion ayında yapında kutlamalara uzanmakta. Roma döneminde de yeni yıl Kalande adı verilen eğlencelerle kutlanır, yılın ilk günü nasıl geçerse bütün bir yılın öyle geçeceğine inanılırmış.

Ne demek Kalandar?

Kelime ayın birinci günü anlamına gelen Latince calandae sözcüğünden gelmekte. Aynı kelime pek çok batı dillinde takvim sözcüğünün karşılığı olarak kullanılmakta bugün. Yunanca’da aynı anlama gelen kalanta sözcüğü ise Trabzon bölgesinde yaşayan Rumlar tarafından kalantaris olarak kullanılmış dilimize de Kalandar olarak geçmiş.

Kutlamalar nasıl?

Sabah güneş doğmadan kalkılır. Güzel, sağlıklı bir yıl için evin etrafına su serpilir ve rızık meleklerinin evleri ziyaret ettiğine inanıldığından tüm kapı ve pencereler açılır. Kalandar sabahı ilk olarak kuş görmek ya da kuş cıvıltıları duymanın şans getireceğine, erkenden suya gidip saçları yıkamanın, saçları uzatacağına, sabah ahırdan getirilen erkek buzağının sağ ayak ile eve sokulmasının bereketi artıracağına, Kalandar’ın ardından gelen 12 günün o yılın 12 ayının nasıl geçeceğini göstereceğine inanılır.

Akşam olunca, bugüne has yemekler yendikten sonra köy meydanında yakılan ateşin üzerine içi karla dolu büyük bir kazan konur ve eğlenceler başlar. Çocuklar tekerlemeler, maniler ve türküler söyleyerek evleri dolaştıktan sonra doğaçlama olarak, Rumca ‘Dağ adamı, ayı’ anlamına gelen Karakoncolos adlı bir canavarın etrafında dönen oyun sergilenir.

Özel yemekler

Karalahana sarması, kabak tatlısı, kuymak, mısır ekmeği, Kalandar çöreği, hamsili ekmek ve pilav, hamsi kuşu gibi tatlar Kalandar için hazırlananlar arasında. Fırında pişirilip kurutulan mısır unundan, tere yağ ve şekerle helvayı, bu geceye özgü büyük kazanlarda haşlanan mısırı; elma, armut, ayva gibi meyveleri ya da kuruyemişleri de unutmamak gerek.