Atça'nın efeleri

Ege, ama özellikle de Aydın dendi mi, akla efeler gelir hemen. Efe; haksızlığa başkaldıran, zulme, işkenceye karşı silahlanıp dağa çıkan zeybeklerin, genç kızanların lideri idi. Fakir fukarayı koruyup gözeten, zalimlerin korkulu rüyası, vatanına aşık Efeler, Yunan işgalinde dağdan inip, Milli Mücadele’ye katıldılar. Cumhuriyet sonrası ise, rütbe ve İstiklal Madalyası verilen efeler, halka karıştılar.

Giyimi kuşamı da heybetliydi Efelerin... Başlarında çuhadan yapılma narçiçeği renginde ‘kuzunlu başlık’ üzerine sarılı iğne oyası bezemeli ‘kefiye’, boyun ve kol ağızları iğne oyası işlemeli, krem renginde, saf ipekten ‘bürümcük’, ‘mintan’ denilen, kırmızı ya da mor üzerine beyaz çizgili, ipekten dokunmuş yaka düğmesi açık bir üstlük, onun üzerinde çapraz düğmeli cepken ve en üstte ise kartal kanadı gibi iki sallantısı olan, genellikle koyu renk çuha üzerine, siyah ipek kaytan işlemeli , ‘camadan’, ayaklarda yine koyu renk çuhadan ‘çakşırmenevrek’, diz kapağından aşağıda siyah ipek kaytan işlemeli ‘kepmen’ denilen siyah deri tozluklar ya da ‘kayalık’ adı verilen, özel işlemeli çizmeler, kasıkla göğüs arasına önce kuşak, kuşağın üzerinde, ‘silahlık’ ve ‘kütüklük’ler, silahlığın katları arasına ‘yatağan’ ve ‘kubur’, sağ kollarının üst tarafında ölünceye kadar çıkarılmayan ‘pazubentler’ ve de en üstte soğuktan koruyan ‘aba’ ve yağmurdan koruyan ‘kepenek’. Gümüş saat kösteği, gümüş sigara tabakası, koltuk altı bıçağı, kehribar tespih ve ağızlık, çakmaktaşı ve kav, ayrıca yaralanmalar için bir miktar yapağı olmazsa olmazlar arasındaydı.

 

Tekeli İbrahim Efe

İbrahim, sinirli ve aniden parlayan, dik başlı, az konuşan, söz dinlemez, 20’li yaşlarının başında bir delikanlıydı. Çok iyi nişancıydı. Hocaoğlu’nun
Süleyman ise belki de tek arkadaşıydı.
İzmir’de acemi birliğinde beraber oldukları Yörük Ali Efe çağırınca hiç düşünmeden ona katılmıştı. 1921 yılının 25 Nisan’ı 26 Nisan’a bağlayan gecenin sabahıydı, Yörük Ali Efe, Tekeli İbrahim Efe’ye o zor haberi verdiğinde. Babası Tekeli Hüseyin Efendi 11 kişiyle birlikte, Yunan Yüzbaşı Foti tarafından şehit edilmişti.
Hava iyice kararıp zifiri karanlık çöktüğünde, İbrahim Atça’daki evine vardı, anasını gördü. Ertesi gün Süleyman’la Çomaklı’daki bahçede buluştular konuştular. Atça’ya gidip dönen Süleyman, Foti’nin ertesi gün Nazilli’ye gideceği haberini verdi İbrahim’e.
Kuşluk vaktinde yolun biraz dolambaçlı olduğu Yanıkkavak’ta pusuya yattılar. Nal sesleri iyice yaklaştı, Foti köşeyi dönmüştü ki; İbrahim yola fırladı. Foti ne olduğunu anlayamadı, dizginleri çekti. At durmuştu ama, ürkmüştü de. Kendi etrafında dönerken arkasındaki Süleyman’ı da gördü.
Dizginlerini yakalayan İbrahim, “Nasıl kıydın onca insana? Cevap ver nasıl kıydın?” diye bağırıyordu.

Foti her şeyi inkâr ediyor ama İbrahim’i ikna edemiyordu. Yapabileceği bir şey kalmamıştı. O da atını İbrahim’in üzerine sürerek, onu yere düşürmek ve kaçmak. Köşeyi döndüğünde her şey bitecekti zaten. İbrahim toparlanana kadar çoktan bir hayli yol almış ve oradan uzaklaşmış olurdu.
Düşündüğünü de yaptı. İbrahim düşerken Foti’de ileriye doğru ilk hamlesini çoktan yapmıştı. İbrahim’in yere düşmesi, elindeki tabancanın patlaması ve Foti’nin de atının üzerinde köşeyi dönmesi hepsi aynı anda gerçekleşti.
Süleyman koşarak İbrahim’in yanına gelirken “Vuramadın, avucunun içindekini kaçırdın İbrahim!” diye bağırıyordu.
“Vurdum!” dedi İbrahim “Hem de iki küreğinin arasından...”
Dönemece koştular. Foti’nin cansız bedeni az ilerideydi.
Bir Yunan müfrezesi Foti’nin cesedine vardığında onlar at üzerinde Menderes’i geçiyorlardı bile. Donduran üzerinden Yenipazar’a doğru yol alırlarken İbrahim Süleyman’a dönerek “Tüh!.. dedi. Unuttuk, Yörük Ali Foti’ye benden selam söyle dediydi. O kargaşada yörüğün selamını unuttuk. Gördün mü yediğimiz haltı?”
(Yukarıda özetlediğim Tekeli İbrahim Efe’nin hikayesini derleyen kişi değerli yazar İsmet Nadir Atasoy. Tekeli İbrahim Efe ise, Atça’lı genç iş insanı Muharrem Ertan’ın 1986’da vefat eden dedesi. Foti’nin şehit ettiği büyük dedesi ise Çomaklı Ovası Şehitliği’nde yatmakta.)